تاریخ: 7/8/1385 شماره دادنامه: 554 الی 557 کلاسه پرونده: 84/300، 344، 562 و 85/472 مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری. شاکی: 1ـ سازمان بازرسی کل کشور 2ـ آقای محمدرضا مکوندی 3ـ آقای سهراب کیاشی 4ـ آقای ابراهیم اناری. طرف شکایت: سازمان تأمین اجتماعی. موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند یک بخشنامه شماره1/4 کارهای سخت و زیان‌آور. مقدمه: 1ـ قائم مقام ریاست سازمان بازرسی کل کشور طی شکایتنامه شماره 17240/85/302 مورخ 21/5/1385 اعلام داشتهاند، مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی در بخشنامه شماره1/4 راجع به برقراری مستمری بازنشستگی بیمه‌شدگان شاغل در کارهای سخت و زیان‌آور که قبل و بعد از 14/7/1380 کماکان در کارهای سخت و زیان‌آور شاغل بوده و سپس بیکار شدهاند، تصریح داشته است « پیرو بخشنامه شماره 4 کارهای سخت و زیان‌آور و با توجه به تصویبنامه شماره104709/1100 مورخ 8/10/1383 هیأت مدیره در خصوص برقراری مستمری بازنشستگی جهت آن دسته از بیمه‌شدگانی که قبل و بعد از تاریخ تصویب قانون (14/7/1380) در کارهای سخت و زیان‌آور شاغل بوده و در زمان اشتغال درخواست خود را مبنی بر استفاده از بازنشستگی قانون مزبور و آیین‌نامه مربوطه به کمیتههای استانی کارهای سخت و زیان‌آور موضوع ماده 8 آیین‌نامه مذکور ارائه نمودهاند و کمیته استانی نیز شغل آنان را سخت و زیان‌آور تشخیص داده و مراتب را به همراه آراء مربوطه به شعب سازمان ارسال نموده لیکن به دلیل عدم اشتغال در زمان رسیدگی توسط شعب (به دلیل تعطیلی کارگاه یا استفاده از مقرری بیکاری) برقراری مستمری بازنشستگی آنان میسر نشده است در صورت احراز کلیه شرایط ذیل برقراری مستمری بازنشستگی این قبیل افراد از تاریخ صدور حکم بازنشستگی بلامانع خواهد بود. 1ـ بیمه شده در زمان تسلیم درخواست خود به کمیته استانی در کارگاه دارای مشاغل سخت و زیان‌آور و در شغل سخت و زیان‌آور اشتغال به کار داشته و قبل از اینکه سخت و زیان‌آوری شغل توسط کمیته استانی تایید گردیده باشد، کارگاه مربوطه تعطیل و یا بیمه‌شده بیکار و تحت پوشش مقرری بیکاری قرار گرفته است. 2ـ ...... 3ـ....... » این در حالی است که قانونگذار در بند یک جز (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 مقرر نموده است « افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند میتوانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.» مضافاً، هیأت وزیران در ماده 14 آیین‌نامه اجرای قانون مذکور بیان داشته است « شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور: 1ـ بیمه‌شدگانی که حداقل 20 سال سابقه کار متوالی یا 25 سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور دارا باشند، بدون شرط سنی میتوانند درخواست بازنشستگی از سازمان تأمین اجتماعی نمایند.» لذا ملاحظه میفرمایید، با اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور به مدت 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب و پرداخت حق بیمه، امکان بازنشستگی بیمه شده فراهم میگردد. سازمان تأمین اجتماعی در بند یک مصوبه 1/4، اشتغال به کار فرد بیمه‌شده در مشاغل سخت و زیان‌آور در هنگام تسلیم درخواست شرط دانسته، این در حالی است که فرد بیمه‌شده با 25 سال متناوب سابقه کار و پرداخت حق اجازه درخواست بازنشستگی را داشته و نیاز به اشتغال به کار در زمان درخواست ندارد. بنا بمراتب و از آنجا که مصوبه یاد شده بر خلاف قانون مارالذکر است، ابطال آن مورد تقاضا است. 2ـ شکات در دادخواستهای تقدیمی اعلام داشتهاند، اخیراً سازمان تأمین اجتماعی با استناد به بخشنامه1/4 اعلام مینماید علاوه بر بیست سال متوالی یا بیست و پنج سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه در انجام کارهای سخت و زیان‌آور، باید همچنان در شغل سخت و زیان‌آور باشد تا بتواند از مزایای مقررات مربوط به سخت و زیان‌آور بودن شغل استفاده نماید. در حالی که در مقررات قانونی مربوطه چنین شرطی وجود ندارد. با توجه به مراتب ابطال بخشنامه شماره1/4 تأمین اجتماعی مورد تقاضا میباشد. مدیرکل دفتر امور حقوقی و دعاوی سازمان تأمین اجتماعی در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه شماره 21018/7100 مورخ 24/5/1385 اعلام داشتهاند، 1ـ بر اساس بند 5 ماده 14 آیین‌نامه اجرائی موضوع تصویبنامه شماره58352/ت/25960 مورخ 27/12/1380 هیأت وزیران، شرط استحقاق بیمه‌شدگان واجد شرایط برای تقاضای مستمری بازنشستگی، شاغل بودن در حین درخواست بازنشستگی است. این بند و شرط شاغل بودن مقرر در آن قبلاً در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورد رسیدگی و طی دادنامه شماره 463 الی 703 مورخ 3/12/1382 مورد تایید قرار گرفته است. 2ـ شرط (شاغل بودن) در بند 3 ماده 14 آیین‌نامه مذکور به گونه صریحتر و موکدتری مقرر گردیده که طبق آن « این قبیل بیمه‌شدگان به صرف ارائه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و میباید احراز شرایط و استحقاق آنها جهت بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور رسماً از سوی سازمان تأمین اجتماعی به آنها ابلاغ شود و سپس ترک کار نمایند. چنانچه از صراحت این بند پیداست، فرد در هنگام اعلام احراز شرایط بازنشستگی میباید شاغل باشد. بنابراین طبق این بند آیین‌نامه، نه تنها هنگام درخواست بازنشستگی بلکه هنگام اعلام احراز شرایط بازنشستگی نیز، فرد باید شاغل باشد تا امکان بازنشستگی وی محقق گردد. بنا بمراتب در بخشنامه مورد شکایت هیچگونه حکم و مقررهای که موجب محرومیت بیمه‌شدگان از حقوق قانونی آنها باشد تصویب نشده و مغایرتی با قانون ندارد. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق با حضور رؤسای شعب بدوی و رؤسا و مستشاران شعب تجدیدنظر تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی مینماید. رأی هیأت عمومی همانطور که در دادنامه شماره 298 مورخ 15/5/1385 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تصریح شده، قانونگذار علیالاطلاق و بدون هرگونه قید و شرط افرادی را که حداقل 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال به کار داشته و در هر مورد حق بیمه مربوط را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخته باشند، ذیحق به تقاضای برقراری مستمری بازنشستگی اعلام نموده است. بنابراین بند یک بخشنامه شماره1/4 کارهای سخت و زیان‌آور که استفاده از مستمری بازنشستگی افراد واجد شرایط را مقید و مشروط به فعلیت اشتغال اشخاص مزبور در کارگاه دارای مشاغل سخت و زیان‌آور و در حالت اشتغال به کارهای مزبور در زمان تسلیم درخواست بازنشستگی کرده است، خلاف هدف و حکم مقنن و خارج از حدود اختیارات سازمان تأمین اجتماعی در وضع مقررات دولتی تشخیص داده میشود و مستنداً به قسمت دوم ماده 25 قانون دیوان عدالت اداری ابطال میشود. هیأت عمومی دیوان عدالت اداریمعاون قضائی دیوان عدالت اداری ـ مقدسیفرد