ارث بین مسلمان و غیر مسلمان

خبرگزاری میزان – یکی از مسائل مهم مطرح شده در مبحث احوال شخصیه، بحث ارث است که به معنی انتقال اموال متوفی، به وراث وی می‌باشد. این انتقال، به طور معمول، قواعد روشنی داشته و مطابق قانون طبقات و درجات ارث و بر مبنای معیار دوری و نزدیکی به متوفی، انجام می‌گیرد.

اما، گاهی در مسئله ارث، حالت‌های ویژه‌ای مطرح شده که موجب اختلاف میان وراث، در تقسیم ترکه می‌گردد. یکی از این حالات، زمانی است که یکی از وارث یا مورث، مسلمان بوده و دیگری، غیر مسلمان باشد. در این صورت، با توجه به اینکه برخی ادیان، در قانون اساسی، به رسمیت شناخته شده، لازم است تا بررسی گردد که تقسیم ارث پیروان این ادیان به چه صورت بوده و هم چنین، اگر یکی از پیروان این ادیان یا سایر ادیان و مذاهب، وارث یک شخص مسلمان باشند، تقسیم ترکه، به چه شکل خواهد بود.

ارث بین مسلمان و غیر مسلمان در قانون مدنی

قانون گذار، همانطور که شرایط ارث را مشخص کرده و فوت مورث و زنده بودن وارث در زمان فوت را از مهم‌ترین شرایط ارث بردن، معرفی کرده، موانع ارث را نیز تعیین کرده است. منظور از موانع ارث، مواردی است که اگر یکی از آنها در فرد وجود داشته باشد، او از مورث قانونی خود، ارث نخواهد برد. به عنوان مثال، قتل، از موانع ارث است و بنابراین، اگر کسی مورث خود را عمدا به قتل برساند، از او ارث نخواهد برد.

تا پیش از اصلاحات قانون مدنی در سال ۱۳۶۱، در مبحث موانع ارث، صحبتی از کفر نبود. لذا، از نظر قانونگذار، کفر از موانع ارث محسوب نمی‌گشت. در نتیجه، بر اساس قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، توارث مسلمان و کافر، بدین صورت بوده که مسلمان از غیر مسلمان ارث می‌برد و غیر مسلمان نیز از مسلمان ارث می‌برد.

اما، در اصلاحات سال ۶۱ و سپس، سال ۱۳۷۰، ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، به این قانون، اضافه گردید که متن ماده، بدین شرح می‌باشد: «کافر از مسلم، ارث نمی‌برد و اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد، وراث کافر، ارث نمی‌برند، اگرچه از لحاظ طبقه و درجه، مقدم بر مسلم باشند.»

در این ماده، دو حکم جداگانه توسط قانون گذار، صادر شده است: اول، ارث نبردن کافر از مسلمان و دوم، ارث بردن مسلمان از کافر؛ که هر کدام، از نظر تطابق با فقه، دارای تفاوت‌هایی می‌باشند.

ارث مسلمان از غیر مسلمان به چه صورت است؟

قسمت دوم ماده ۸۸۱ مکرر، در باب قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر و به طور اخص، در مورد ارث مسلمان از غیر مسلمان، چنین مقرر داشته: «… اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد، وراث کافر، ارث نمی‌برند، اگرچه از لحاظ طبقه و درجه، مقدم بر مسلم باشند.» این بخش، خود، حاوی دو حکم می‌باشد:

اول، مسلمان از غیرمسلمان ارث می‌برد. بنابراین، اگر شخصی که مسیحی است یا زرتشتی یا یهودی یا بهایی و یا حتی مرتد، فوت کند و وارث وی مسلمان باشد، مطابق قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، وارث مسلمان از مورث خود، ارث می‌برد.

دوم، اگر شخصی غیر مسلمان فوت کرده و وارث وی متعدد بوده و برخی از این وراث، مسلمان و برخی دیگر، غیر مسلمان باشند، صرفا وراث مسلمان، بر اساس طبقات و درجات ارث، ارث خواهند برد، اگرچه وراث غیر مسلمان، نزدیک‌تر به متوفی باشند.

برای روشن شدن مطلب، به این مثال، توجه نمایید: شخص الف که مسیحی است، فوت می‌کند. او دارای همسر، دو فرزند و پدر و مادر می‌باشد که همگی مسیحی هستند. ضمنا این شخص، یک پسر عموی مسلمان نیز دارد. مطابق قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان که در ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، بیان گردیده، توارث مسلمان و کافر، در ابن فرض بدین صورت خواهد بود که وارث مسلمان، تمام ترکه را برده و وارث مسیحی، مالی را به ارث نمی‌برند.

لازم به ذکر است که ارث بردن مسلمان از غیر مسلمان، مورد عقیده فقهای شیعه بوده و فقهای اهل تسنن، همانند فرض ارث کافر از مسلمان، در مورد ارث مسلمان از کافر نیز قائل به ممنوعیت بوده و لذا، مطابق نظر این گروه از فقها، مسلمان از غیر مسلمان، ارث نمی‌برد.

ارث غیر مسلمان از مسلمان به چه صورت است؟

در مبحث قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان و توارث مسلمان و کافر، لازم است تا فرض دیگری نیز مورد مطالعه قرار گیرد. این فرض که بحث ارث بردن غیر مسلمان از مسلمان و میزان سهم الارث فرد غیر مسلمان بوده، در بخش اول ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، بدین صورت، بیان گردیده است: «کافر از مسلم، ارث نمی‌برد…»

ممنوعیت ارث بردن غیر مسلمان از مسلمان، بر خلاف فرض قبل، مورد اتفاق تمام فقهای شیعی و سنی بوده و همگی، بر آن، اتفاق نظر دارند. به این ترتیب، غیر مسلمان، اعم از اینکه از مذاهب سه گانه مورد پذیرش قانون اساسی، یعنی مسیحیت، یهودیت و آیین زرتشتی بوده یا سایر ادیان و مذاهب، مانند بهایی و یا اصلا فاقد دین باشد، به هیچ وجه، از مسلمان، ارث نمی‌برد.

قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر

از آنجا که هر حکم صادر شده در محاکم، لزوما، باید مستند به قانون، صادر گردد، در این بخش، قصد داریم تا به تحلیل قانون تقسیم ارث در توارث مسلمان و کافر، پرداخته و ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی را که ماده اصلی قانون تقسیم ارث بین مسلمان و غیر مسلمان، بوده و همچنین، ارتباط این ماده با قانون اساسی را مورد بررسی قرار دهیم.

همانطور که گفته شد، در بخش دوم ماده ۸۸۱ مکرر، قانون گذار، چنین مقرر داشته که اگر یک شخص غیر مسلمان بمیرد، وارث مسلمان، می‌تواند مانع از ارث بردن تمام وراث غیر مسلمان شده، اگرچه از نظر طبقات و درجات ارث، دورتر به متوفی باشد.

با این وجود، اصل سیزدهم قانون اساسی، باید مورد توجه قرار گیرد که مطابق این اصل: «ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی، تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون، در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی، بر طبق آیین خود عمل می‌کنند.»

مطابق این ماده، سه دین یهودیت، مسیحیت و آیین زرتشت، به موجب قانون اساسی کشور ما که قانون مرجع و مادر تمام قوانین دیگر می‌باشد، به رسمیت شناخته شده و احوال شخصیه پیروان این ادیان، تابع آیین خود آنها دانسته شده است. همانطور که می‌دانیم، یکی از مهم‌ترین احوال شخصیه، بحث مساله ارث می‌باشد.

بنابراین، مطابق این اصل از اصول قانون اساسی، تقسیم ارث، حداقل در مورد سه دین غیر اسلام، باید مطابق آیین مذهبی خود آنها انجام گیرد چه بسا که طبق این آیین مذهبی، مسلمان از مورث غیر مسلمان، ارث نبرد. عقیده‌ای که مورد پذیرش فقهای اهل تسنن نیز می‌باشد.