پیش نیاز‌های حقوقی قبل از ازدواج

خبرگزاری میزان – از آنجا که ازدواج در فرهنگ ایرانی و اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است، احکام و آداب و رسومی برای آن تعریف شده، که قانون از بسیاری از آن‌ها حمایت می‌کند. قانون گذار، برای هر یک از طرفین، حقوق و وظایفی، تعریف کرده و برای عدم اجرای وظایف، ضمانت اجرا نیز تعیین نموده است. همچنین، شرایطی وجود دارد تا بتوان حقوقی فراتر از آنچه در قانون، تصریح شده را برای طرفین عقد نکاح لحاظ نمود.

در زندگی مشترک، به همان میزان که انجام وظایف اخلاقی، حائز اهمیت است، انجام وظایف حقوقی نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بی توجهی به این موارد می‌تواند، آسیب جدی، به زندگی طرفین وارد کند. بی اطلاعی افراد از قوانین، یکی از دلایل اصلی افزایش پرونده‌های قضایی محسوب می‌شود. لذا، لازم است پیش از ازدواج، در مورد پیش نیاز‌های ازدواج، مطالعه کافی داشته و با وظایف خود و قوانین مرتبط با آن‌ها آشنا شوند تا از مشکلات بعدی، جلوگیری شود.

اصطلاحات مهم حقوقی برای ازدواج

قصد و رضای طرفین: قصد طرفین، یعنی زوجین قصد انجام عقد را داشته باشند. خواب، مستی و بی هوشی، این قصد را زایل می‌کند. داشتن قصد، شرط صحت عقد می‌باشد، بدین معنی که نبود آن، موجب بطلان عقد است. رضای طرفین، نیز به معنای رضایت طرفین به اجرای عقد است که شرط نفوذ عقد، محسوب می‌شود. اکراه هر یک از طرفین، هنگام عقد، عنصر رضایت را از بین برده که با اجازه بعدی، عقد، تنفیذ و صحیح می‌گردد.

اهلیت طرفین: اهلیت به معنی عاقل (دیوانه یا مجنون نبودن طرفین)، بالغ (به سن بلوغ رسیدن) و رشید بودن طرفین است. بر اساس ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، عقد نکاح دختر، قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر، قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی، با اجازه، ولی و داشتن حکم دادگاه انجام می‌شود و برای ازدواج دختران در صورت بکارت در بالاتر از سن مذکور، نیز اجازه ازدواج از سوی پدر یا جد پدری، الزامی می‌باشد.

موانع ازدواج: مواردی، مانند قرابت به معنای محرمیت نسبی و سببی، شوهر داشتن زن، عده زن در مورد طلاق، وفات و انقضای مدت عقد موقت که طول مدت عده، برای هر یک در قانون تعیین شده است، طلاق مرتبه سوم و نهم، غیر مسلمان بودن، بدین معنی که ازدواج دائم مرد یا زن مسلمان با غیر مسلمان جایز نیست، داشتن چهار همسر دائمی برای مرد که شرعا و قانونا، از موانع ازدواج محسوب می‌شوند.

مهریه: مهریه، حقی مالی است برای زوجه که می‌تواند به صورت منقول (سکه، وجه نقد و …) یا غیر منقول (زمین و ملک) تعیین شود. مهریه به دو شکل عندالمطالبه و عندالاستطاعه، تعیین می‌شود. در صورت طلاق پس از نزدیکی، به عنوان مهرالمثل پرداخت می‌شود که بر اساس شان زن تعیین می‌شود و در صورت طلاق قبل از نزدیکی، به عنوان مهر المتعه پرداخت می‌شود که بر اساس شان مرد تعیین می‌شود.

مهریه عندالمطالبه: زوجه، در هر زمانی، می‌تواند مهریه عندالمطالبه را از زوج تقاضا و دریافت نماید و در صورت امتناع از پرداخت، از اموال وی وصول، می‌شود. در صورتی که دادگاه، اموالی به اندازه تمام مهریه، شناسایی نکند و مرد، معسر باشد، دادگاه، زمان و مقدار پرداخت را مشخص می‌کند تا در فواصل زمانی معین پرداخت شود.

مهریه عندالاستطاعه: این نوع از مهریه، تنها در صورت استطاعت مالی زوج پرداخت می‌شود و در صورتی که زوج، مال دار نباشد یا اموال او توسط زوجه و دادگاه شناسایی نشود، قابل پیگیری نیست. برای دریافت مهریه عندالاستطاعه، زوجه باید با ارائه لیست اموال و دارایی مرد، اثبات نماید که مرد، توان پرداخت مهریه را دارد.

نفقه: بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل، همه نیاز‌های متعارف و متناسب با وضعیت زن می‌شود. مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه‌های درمان و حتی خادم، در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی، نیاز به آن داشته باشد. در صورت اشتغال و تمکن مالی زوجه، باز هم زوج، موظف به پرداخت نفقه می‌باشد.

اجرت المثل: طبق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی: «چنانچه، زوجه کار‌هایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار، اجرت المثل تعلق می‌گیرد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کار‌های انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مینماید.»

وعده ازدواج: خواستگاری، نامزدی و هر آنچه قبل از اجرای عقد نکاح، اتفاق می‌افتد، با عنوان وعده ازدواج شناخته می‌شوند و برای طرفین، ایجاد التزام نمی‌کند. یعنی، هیچ یک از طرفین نمی‌تواند، دیگری را به استناد وعده یا صحبت قبلی در این زمینه، ملزم به اجرای عقد کند.

تمکین: انجام وظایف همسری، از سوی زوجه تمکین، نامیده می‌شود. از آنجا که مرد، ریاست خانواده را بر عهده دارد، تمکین و اجرای وظایف همسری نیز بر عهده زن می‌باشد. تمکین در حقوق، به دو نوع تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می‌شود. تمکین خاص، به معنای اطاعت زن در امور جنسی، به حد متعارف است و تمکین عام به معنای تبعیت زوجه از شوهر در دیگر امور زندگی، در راستای ریاست مرد بر خانواده است.

دانستنی‌های حقوقی در مورد عقد موقت

عقد نکاح، به دو شکل دائمی و موقت، امکان انعقاد دارد. از آنجا که برخی از افراد، به دلایل مختلفی، نظیر شناسایی بهتر طرف مقابل، در دوران نامزدی و عدم امکان ازدواج دائم، عقد موقت را انتخاب کرده و همچنین، این نوع نکاح، در مقایسه با عقد دائم، دارای احکام خاصی بوده، به منظور توضیح پیش نیاز‌های حقوقی قبل از ازدواج، در این بخش، به بیان قوانین مربوط به ازدواج موقت خواهیم پرداخت.

در عقد موقت، تعیین مدت عقد و مقدار مهریه در زمان عقد، ضروری است و اگر تعیین نشود، عقد باطل است. اتمام دوره عقد موقت، یا با پایان مدت عقد است یا با بخشیدن مدت عقد موقت پایان می‌پذیرد. همچنین، مرد می‌تواند وکالت اتمام عقد را به زن بدهد، بدین معنی که زن نیز بتواند به عقد موقت پایان دهد.

در ازدواج موقت به طرفین، ارث، تعلق نمی‌گیرد، اما به فرزند حاصل از این ازدواج، تعلق خواهد گرفت. ثبت ازدواج موقت نیز مگر در صورت بارداری زوجه یا توافق طرفین، الزامی نیست. بر خلاف عقد دائم که ثبت عقد، الزامی می‌باشد و عدم ثبت آن، مجازات کیفری دارد.

دانستنی‌های حقوقی در مورد مهریه

از زمان اجرای عقد نکاح، زوجه، مستحق تمام مهریه می‌شود. اما در صورت طلاق، قبل از نزدیکی، نیمی از مهریه را دریافت می‌کند و اگر تمام مهریه را دریافت کرده باشد، ملزم به بازگرداندن نیم دیگر آن است. زوجه می‌تواند قبل از نزدیکی، تا دریافت مهریه از تمکین خودداری نماید، که در اصطلاح حقوقی به آن، حق حبس گفته می‌شود.

در مورد مهریه بالای ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت مهریه، توسط زوج و نداشتن استطاعت مالی، تنها تا ۱۱۰ سکه از مهریه، قابلیت اجرا دارد و برای بیشتر از این مقدار، برای مرد، حکم جلب صادر نمی‌شود در واقع، مقدار بیشتر از ۱۱۰ سکه، در حکم مهریه عندالاستطاعه است.

برای مطالبه مهریه از طریق ثبت، زوجه به دفتر ازدواجی که عقد در آنجا، ثبت شده، مراجعه نموده و پس از ارائه درخواست کتبی صدور اجرائیه به دفترخانه و پرداخت هزینه حق الاجرا صدور اجرائیه توسط دفتردار، اجراییه پرداخت مهریه، در مهلت ۱۰ روزه به زوج ابلاغ می‌شود. در صورتی که مالی از شوهر برای توقیف و اجرا پیدا نشود، با ارائه گواهی به دفتر خدمات، مراجعه نموده و طی دادخواستی دریافت مهریه را از دادگاه خانواده مطالبه می‌نماید.

از جمله نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، این است که، در صورتی که زن در حال دریافت مهریه از همسر سابق خود باشد، ازدواج مجدد او، حق دریافت مهریه از همسر سابق را، از او ساقط نمی‌کند. در صورت مفقود شدن سند ازدواج، برای دریافت مهریه می‌توان، به دفتر ازدواج محل ثبت سند مراجعه نمود و رونوشت آن را دریافت کرد، که در حکم اصل سند می‌باشد.

دانستنی‌های حقوقی در مورد شروط ضمن عقد

از جمله نکات قانونی که پیش از عقد، باید بدانیم، شروط ضمن عقد می‌باشند. شروط ضمن عقد، شروطی مبنی بر کاهش یا افزایش حقوق و وظایف طرفین هستند، که ضمن عقد نکاح، قید می‌شوند. شرط تنصیف اموال و حق طلاق در موارد خاص، به طور پیش فرض، در سند ازدواج قید شده است. همچنین می‌توان شروط دیگری، مانند حق اشتغال، حق خروج از کشور و … را نیز قید نمود. در ادامه، به توضیح این شروط به عنوان پیش نیاز‌های ازدواج، می‌پردازیم.

شروط ۱۲ گانه: ۱۲ شرط در عقدنامه، به عنوان شروط ضمن عقد گنجانده شده که در صورت امضا توسط زوج و اثبات هر یک، توسط زوجه، برای او حق طلاق وجود خواهد داشت. به جز موارد مذکور در این بند، می‌توان شروط دیگری را نیز قید نمود، به شرط آنکه این شروط، مخالفتی با قوانین آمره نداشته باشد.

حق طلاق: حق طلاق، از دیگر نکات قانونی است، که پیش از عقد باید بدانیم. حق طلاق در اصل از حقوق مرد شناخته می‌شود، اما طرفین می‌توانند حق طلاق را برای زوجه نیز قرار دهند. بدین معنی که زوج به زوجه وکالت می‌دهد، بتواند در هر زمانی که خواست، خود را به طور یک طرفه مطلقه نماید. بدین منظور، لازم است که زوجین به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند و این حق را برای زوجه ثبت نمایند.

حق تعیین مسکن: تامین مسکن، جزء نفقه زن می‌باشد، و باید بر اساس شان زن تعیین شود؛ با این وجود، زن، موظف است، در منزلی که زوج انتخاب و تهیه می‌نماید، سکونت کند و این، یکی از جلوه‌های عام تمکین زوجه می‌باشد. البته، زوجه می‌تواند در صورت درج شرط در عقدنامه و با داشتن حق تعیین مسکن، محل سکونت مشترک را انتخاب کند.

حق تنصیف اموال: با داشتن حق تنصیف اموال، هنگام طلاق در صورتی که تقاضای طلاق از سوی زن نباشد و طلاق به دلیل سوء اخلاق زن و تخلف او از وظایف همسری اش نباشد، نصف اموال و دارایی که زوج، در زمان زندگی مشترک، کسب نموده است، به زوجه تعلق می‌گیرد.

حق اشتغال: از جمله نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، این است که، در صورت نداشتن حق اشتغال زوجه، زوج می‌تواند با دو دلیل عدم سازگاری شغل زن با شان و حیثیت خانوادگی و همین طور، مصالح خانوادگی، از شغل زن جلوگیری کند. ناسازگاری با مصالح خانوادگی، مانند اینکه شغل زوجه، مانع از انجام وظایف همسری بشود. در این حالت، زوج به دادگاه مراجعه و عدم اشتغال زوجه را درخواست می‌نماید.

حق خروج از کشور: بر اساس قوانین ایران، خروج زوجه از کشور باید با اجازه همسرش انجام شود که این می‌تواند، برای ورزشکاران یا کسانی که برای تحصیل، قصد خروج از کشور را دارند، مشکل ساز شود. همچنین برای افرادی که قصد مسافرت مداوم دارند، حق خروج از کشور، کمک می‌کند برای هر بار مسافرت، نیاز به اجازه جداگانه نباشد. این حق باید در دفتر اسناد رسمی ثبت شود و ثبت در سند ازدواج، کافی نیست.

دانستنی‌های حقوقی قبل از ازدواج

اذن پدر: اجازه پدر در ازدواج دختر باکره، یکی از پیش نیاز‌های ازدواج می‌باشد و اگر دختر به هر دلیلی، فاقد بکارت باشد، نیاز به اجازه پدر ندارد. به موجب ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی «. هر گاه پدر یا جد پدری، بدون دلیل موجه، از دادن اجازه، مضایقه کند، اجازه او، ساقط و در این صورت، دختر می‌تواند با معرفی کامل مردی که می‌خواهد با او ازدواج نماید و شرایط نکاح و مهریه که بین آن‌ها قرار داده شده، پس از اخذ اجازه از دادگاه مدنی خاص، به دفتر ازدواج، مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج، اقدام نماید.»

وعده ازدواج: وعده ازدواج یا همان نامزدی، هیچ یک از طرفین را مجبور و متعهد به ازدواج نمی‌کند. بنابراین، در صورتی که بین زن و مرد وجه التزامی، تعیین شود که مرد، زن را به عقد خود درآورد، در صورت امتناع مرد، زن نمی‌تواند وجه را مطالبه نماید. همچنین، در صورتی که بین زن و مرد، رابطه نامشروع، اتفاق بیفتد، زن نمی‌تواند به این دلیل، مرد را ملزم به ازدواج نماید، حتی اگر منجر به ازاله بکارت شده باشد.

هدایای دوران نامزدی: در صورت به هم خوردن نامزدی، طرفین می‌توانند عین هدایای مصرف نشدنی دوران نامزدی (مانند طلا، پارچه و …) یا قیمت آن را پس بگیرند؛ مگر اینکه بدون تقصیر دارنده، هدیه از بین رفته باشد. در مورد هدایای مصرف شدنی دوران نامزدی (مانند عطر و خوراکی ها)، در صورتی که اصل آن موجود نباشد، حق مطالبه وجود ندارد. در صورت فوت هر یک از طرفین، در نامزدی، طرف دیگر، صرفا می‌تواند، اصل هدایای دوران نامزدی را مطالبه کند و اگر فروخته شده یا از بین رفته باشد، قابل مطالبه نیست.

جهیزیه: از دیگر نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، مساله جهیزیه می‌باشد؛ با این توضیح که تهیه تمام مخارج زندگی مشترک، بر عهده مرد است، اما در بیشتر مناطق و فرهنگ‌های ایران، جهیزیه، توسط زوجه تهیه می‌شود. در این شرایط، جهیزیه از اموال زوجه محسوب می‌شود و می‌تواند هر زمان که خواست، درخواست استرداد آن را نماید. درخواست استرداد جهیزیه، با ارائه لیست جهیزیه و در صورت نداشتن لیست، با شهادت شهود، انجام می‌شود.

فریب در ازدواج: فریب طرف مقابل، از طریق اظهار به داشتن شغل، تحصیلات یا بکارت یا هر ویژگی مثبتی می‌باشد که طرف مقابل را ترغیب، به عقد نکاح می‌کند. همچنین وجود برخی از ویژگی ها، مانند مجرد بودن آقا یا بکارت دختر از ویژگی‌های عرفی است که هنگام خواستگاری، اصل بر وجود آن‌ها است و بیان نکردن آن‌ها نیز، از مصادیق فریب محسوب می‌شود