حق ارتفاق و انواع آن

خبرگزاری میزان – قاعده فقهی تسلط، مقرر می‌دارد: “الناس مسلطون علی اموالهم” و به این معنا است که افراد، مسلط بر اموالشان هستند. بخشی از حقوق مربوط به مالکیت، در قانون مدنی، بر اساس این قاعده، ایجاد شده است. بر اساس مفهوم حقوقی مالکیت، مالکین، تا جایی که خلاف قواعد آمره نباشد و بر حقوق دیگران، خللی وارد نیاورد، حق هرگونه دخل و تصرف در اموالشان را دارند.

بنابراین، مالکین می‌توانند، هر حقی را که بخواهند، در ملک خود، به دیگری واگذار کنند. همچنین، گاهی نیز به واسطه مالکیت ملکی و همجواری آن، با ملکی دیگر، حقوقی برای مالک، در ملک دیگری، ایجاد می‌شود و حق بهره مندی از آن را دارد. از جمله این حقوق، حق ارتفاق بوده که دارای انواعی می‌باشد و قواعد حقوقی خاصی بر آن، بار می‌شود.

حق ارتفاق چیست؟

مالکیت، به معنای صاحب چیزی بودن می‌باشد که این مالک شدن، می‌تواند، به واسطه اسباب مختلفی، نظیر ارث، عقود و قراردادها، اخذ به شفعه یا حیازت مباحات، اتفاق بیفتد. چنانچه کسی، مدعی مالکیت بر حق یا مالی است، باید بتواند، از طریق روش‌های اثبات مالکیت، از جمله، استفاده از سند، شهادت شهود، اقرار و هر مدرک دیگری که دال بر مالکیت است، آن را اثبات کند.

آثار مالکیت، این است که شخص مالک، می‌تواند، هرگونه دخل و تصرفی، نظیر خرید، فروش، انتقال را تا جایی که خلاف قواعد آمره نباشد و سبب تضییع حق دیگران نگردد، در ملک خود داشته باشد و هیچکس، نمی‌تواند، مانع از آن شود. همچنین، گاهی، به واسطه اینکه ملک فرد، در کنار ملک دیگری قرار دارد، برای وی، حقوقی ایجاد می‌شود و مالک ملک دیگر، نمی‌تواند، مانع بهره بردن وی، از این حقوق شود. از جمله حقوقی که به واسطه مالکیت، می‌شود به دیگری داد یا به واسطه همجواری ملک با ملک دیگری، ایجاد می‌شود، حق ارتفاق است.

حق ارتفاق، در ماده ۹۳ قانون مدنی، اینگونه تعریف شده است: “ارتفاق، حقی است برای شخص، در ملک دیگری. ” بر اساس این ماده، حق ارتفاق، یک حق است که شخصی، در ملک شخص دیگر دارد و به واسطه داشتن این حق، می‌تواند از ملک دیگری، به نحوی محدود استفاده نماید.

همانگونه که اشاره کردیم، این حق، می‌تواند، به واسطه قرارداد و توافق، برای فردی ایجاد شده یا به واسطه همجواری ملک او با ملک دیگری. به عنوان مثال، هنگامی که مالک یک زمین کشاورزی، به دلیل موقعیت زمین خود، برای آبیاری، مجبور باشد از زمینی که در جوار آن است، عبور کرده تا امکان آبیاری داشته باشد، برای او، در زمین که در جوار زمین وی است، حق ارتفاق وجود دارد.

انواع حق ارتفاق

حق ارتفاق طبیعی: یکی از انواع حق ارتفاق است که به واسطه وضعیت طبیعی ملک، برای مالک، در ملک شخص دیگر، به وجود می‌آید. به عنوان مثال، موقعیت ملک مالک، به نحوی باشد که برای خروج از ملک خود، مجبور باشد از پشت بام ملک دیگر، عبور کند. در این شرایط، برای فرد، در ملک شخص دیگر، حق عبور ایجاد می‌شود.

حق ارتفاق قراردادی: از دیگر انواع حق ارتفاق، حق ارتفاق قراردادی می‌باشد. همانطور که از اسم آن پیدا است، این حق، به واسطه انعقاد قرارداد، ایجاد شده است. یعنی مالک ملکی، با میل و رضایت شخصی خود و به تبع قرارداد، به فرد دیگری، در ملک خود، حق ارتفاق، نظیر حق عبور، حق مجری و… می‌دهد.

حق ارتفاق تبعی: از دیگر انواع حق ارتفاق، حق ارتفاق تبعی است؛ یعنی حق ارتفاقی که به واسطه حق ارتفاق اصلی ایجاد می‌شود و تا مادامی که حق ارتفاق اصلی، از بین نرفته، باقی خواهد بود. به عنوان مثال، چنانچه شخصی، به واسطه موقعیت زمین خود، برای آبیاری زراعت خود، در ملک دیگری، حق ارتفاقی، نظیر حق شرب داشته باشد، به تبع این حق، حق عبور نیز خواهد داشت؛ چرا که بدون عبور از ملک دیگری، امکان استفاده از چشمه و شرب از آن، امکان پذیر نمی‌باشد.

پس از توضیح انواع حق ارتفاق، در ادامه، قصد داریم، درباره ویژگی‌های این حق در قانون مدنی و نحوه اثبات آن برای مدعی این حق، صحبت کنیم. حق عمری، یکی از انواع حق انتفاع است که دارنده، به موجب آن، می‌تواند، از منافع مال دیگری و یا خود مال، استفاده کند.

ویژگی‌های حق ارتفاق

حقی است که صرفا، به ملک که غیر منقول ذاتی می‌باشد، اختصاص دارد.

حقی است غیر قابل تقسیم، یعنی در ملک مشاعی، تمامی شرکا، حق بهره بردن از آن را به نحو یکسان دارند و اینگونه نیست که بشود، به نسبت سهم هرکس، به او، حق بهره مندی از این حق را داد.

اگر طبیعی و به واسطه موقعیت زمین باشد و نه قراردادی و تبعی، حقی دائمی است.

اگر این حق، از نوع طبیعی باشد، به واسطه به ارث رسیدن زمین یا انتقال ملک، منتقل می‌شود.