عسر و حرج چیست؟

خبرگزاری میزان – نفی عسر و حرج، یکی از مهم‌ترین قواعد فقهی دین اسلام است که در موارد مختلفی، می‌توان به آن استناد نمود؛ اما یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های استناد به مفهوم عسر و حرج، در پرونده‌های طلاق است. به این معنا که اگر زوجه، در طول زندگی مشترک خود با شوهر، دچار عسر و حرج یا سختی شدیدی بشود، به نحوی که این سختی و مشقت، به هیچ وجه برای وی قابل تحمل نباشد، می‌تواند درخواست طلاق نماید.

در واقع، از آن جهت که حق طلاق با مرد است، زنان، تنها در برخی موارد خاص که قانون پیش بینی نموده است، می‌توانند درخواست طلاق نمایند که یکی از موارد و مصادیق آن، طلاق عسر و حرج است. با این حال، از آن جهت که زنان، برای درخواست طلاق به استناد عسر و حرج، ابتدا باید این موضوع را اثبات کنند، پرداختن به این موضوع، ضروری است که تعریف عسر و حرج چیست و چگونه می‌توان عسر و حرج را در دادگاه اثبات کرد.

عسر و حرج چیست؟

بر اساس قانون مدنی، حق طلاق، اصولا با مردان است و آن‌ها می‌توانند هر زمان که بخواهند، حتی اگر دلیل موجهی نداشته باشند نیز، با پرداخت حقوق مالی زن، وی را طلاق بدهند. با این حال، اگر خانم‌ها بخواهند از شوهرشان طلاق بگیرند، می‌بایست دلیل محکمه پسندی داشته و صرفا با استناد به راهکار‌های پیش بینی شده در قانون مدنی، درخواست طلاق بدهند.

از جمله مهم‌ترین روش‌های طلاق از طرف زن، آن است که زن، ضمن عقد ازدواج، حق طلاق یا وکالت در طلاق را از شوهر خود گرفته باشد. همچنین، زنان، می‌توانند به استناد شروط ضمن عقد نکاحی که در سند ازدواج، قید شده است، دادخواست طلاق بدهند. علاوه بر این، گاهی، شرایطی در زندگی مشترک به وجود می‌آید که تحمل آن، برای زن، مشقت آور است و به استناد آن، می‌تواند درخواست طلاق نماید.

مورد اخیر، به عنوان عسر و حرج زن، شناخته شده و طلاقی که با استناد به عسر و حرج، گرفته می‌شود را نیز، تحت عنوان طلاق عسر و حرج، نامگذاری می‌کنند که نوعی طلاق بائن است. اما سوالی که در این خصوص مطرح می‌شود، آن است که عسر و حرج چیست و چه تعریفی دارد؟ پاسخ به این سوال، از آن جهت، مهم است که طلاق عسر و حرج، تنها در شرایطی امکان پذیر است که دادگاه، عسر و حرج زن را احراز نماید؛ در غیر این صورت، اگر شرایط ایجاد شده برای زن، عسر و حرج تشخیص داده نشود، حکم طلاق زن، صادر نمی‌شود.

این موضوع که عسروحرج چیست، در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، ذکر شده است که بر اساس آن: «عسر و حرج، عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه، با مشقت، همراه ساخته و تحمل آن، مشکل باشد». بر این اساس، در تعریف عسر و حرج، می‌توان گفت که شرایط سخت و غیر متعارفی که تحمل آن از عهده زن، خارج بوده و به واسطه چنین شرایطی، نتوان به زندگی مشترک ادامه داد، تحت عنوان عسر و حرج، شناخته می‌شود.

موارد عسر و حرج در قانون مدنی

تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، برخی از مصادیق و موارد عسر و حرج زن را ذکر نموده است؛ با این حال، همانطور که در تعریف عسر و حرج گفته شد، هر گونه وضعیتی که منجر به مشقت برای زن شود، می‌تواند سبب ایجاد حق طلاق شود و این موضوع، منحصر به موارد یا مصادیق خاصی نیست؛ بلکه در هر مورد خاص، ممکن است موضوع به خصوصی، برای زن، ایجاد عسر و حرج کند.

به همین دلیل، در تبصره ماده مذکور، قید شده است که موارد ذکر شده، مانع از آن نمی‌شود که دادگاه، موارد دیگری را به عنوان عسروحرج زن، احراز نموده و به استناد آن، حکم طلاق زن را صادر نماید. با در نظر گرفتن این توضیحات، از موارد عسر و حرج در قانون مدنی، می‌توان به مصادیق زیر، اشاره نمود:

ترک کردن زندگی مشترک، توسط زوج؛ به نحوی که مرد، به مدت شش ماه متوالی یا نه مال متناوب در طول مدت یک سال، بدون اینکه عذر موجهی داشته باشد، همسر و فرزندان خود را ترک کرده و دسترسی به وی نباشد.

اعتیاد داشتن زوج به مواد مخدر یا ابتلا به مشروبات الکلی؛ به نحوی که این موضوع، به زندگی مشترک، خلل وارد نموده باشد و مرد، از ترک آن، امتناع نموده و یا اینکه، امکان الزام وی به ترک اعتیاد در طول مدت متعارف به تشخیص پزشک، وجود نداشته باشد.

محکومیت قطعی زوج؛ به نحوی که مرد، برای مدت ۵ سال یا بیشتر، به حبس، محکوم شده و این محکومیت، قطعی و لازم الاجرا شده باشد نیز، یکی از مواردی که زن حق طلاق دارد، محسوب می‌شود.

ضرب و شتم یا هر گونه سوء رفتار با زوجه؛ به صورتی که مستمر بوده و به لحاظ عرفی، با توجه به وضعیتی که زوجه دارد، قابل تحمل نباشد، نیز از مصادیق عسر و حرج زوجه، محسوب می‌شود.

مبتلا شدن مرد به یکی از بیماری‌های صعب العلاج؛ که این بیماری، می‌تواند شامل بیماری‌های روانی و یا بیماری‌های مسری باشد و زندگی مشترک زوجین را دچار اختلال نماید و به استناد این موضوع، زن می‌تواند درخواست طلاق عسر و حرج نماید.

نحوه اثبات عسر و حرج در دادگاه

برای اثبات عسر و حرج خود، می‌تواند به هر یک از ادله اثبات دعوی که در اختیار دارد، استناد نموده و موضوع را برای قاضی، ثابت کند. از جمله مهم‌ترین دلایل ثابت کننده عسر و حرج زن، می‌توان به شهادت شهود و مطلعین، اسناد و مدارک مهم، نظریه کارشناسی و یا اقرار خود شوهر، استناد کرد که در هر مورد خاص، بسته به مورد، می‌توان آن‌ها را مورد استفاده قرار داد. همچنین، برای اثبات عسر و حرج، باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که در دادگاه طلاق چگونه حرف بزنیم.

به عنوان نمونه، در صورتی که مرد، دچار بیماری یا اعتیاد باشد، در صورتی می‌توان عسر و حرج زن را اثبات کرد که نظریه پزشک، مبنی بر بیماری یا اعتیاد مرد، به دادگاه ارائه شود. همچنین، در صورتی که مرد، منزل مشترک را ترک نموده و یا اقدام به کتک زدن زوجه نموده باشد، استناد به شهادت شهود، برای اثبات عسر و حرج زن، کاربرد دارد.