اعاده حیثیت و مراحل آن

خبرگزاری میزان – به موجب قانون اساسی، حیثیت، جان، مال و حقوق افراد مصون از تعرض است و نمی‌توان آبرو، اعتبار، حیثیت و حقوق قانونی دیگران را پایمال کرد؛ به همین خاطر اگر شخصی اقدام به زیر پا گذاشتن حقوق مادی و معنوی دیگران کرده و اموری را به آن‌ها نسبت دهد که طبق قانون جرم محسوب می‌شوند و از این طریق، آبروی شخص دیگری را لکه دار کند، بر اساس قانون شخصی که به او اتهامی وارد شده است می‌تواند ادعای شرف یا اعاده حیثیت کند.

بیشتر اشخاصی که کارشان به دادگاه‌های کیفری کشیده شده و اتهامی واهی علیه آن‌ها مطرح شده است، شنیده اند که می‌توانند طبق قانون مجازات اسلامی اقدام به اعاده حیثیت نمایند تا از این طریق، از آثار سوء اجتماعی ناشی از افترا و تهمت وارد شده کاسته شود؛ بنابراین سوال مهمی که مطرح می‌شود آن است که اعاده حیثیت چیست و در صورتی که اقدام به اعاده حیثیت در مهلت قانونی نماییم چه مجازاتی در خصوص مرتکب اعمال خواهد شد؟

اعاده حیثیت چیست؟

بسیاری از افراد با اصطلاحی حقوقی تحت عنوان ” اعاده حیثیت ” به صورت اجمالی آشنا هستند و می‌دانند که اگر نسبت سوء یا ناروایی به شخصی داده شده باشد، وی می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و اعاده حیثیت نمایند که این اعاده حیثیت، به لحاظ عرفی تحت عنوان ” اعاده شرف ” نیز شناخته شده است. مفهوم حقوقی اعاده حیثیت یا اعاده شرف نیز به مفهوم عرفی ذکر شده نزدیک است.

در پاسخ به این سوال که اعاده حیثیت چیست، می‌توان گفت که اگر شخصی ارتکاب یک جرم را به دیگری نسبت داده باشد که این نسبت دادن، با واقعیت مطابقت نداشته باشد، یا اگر علیه دیگری مطالب کذب و دروغی بیان شده باشد به نحوی که حیثیت و آبرو واعتبار فرد دستخوش تغییر شود، آن شخص می‌تواند با انجام اقداماتی حقوقی (طرح شکایت)، از خود رفع اتهام کرده و تقاضای مجازات شخصی را نماید که مطالب واهی علیه او مطرح نموده است.

در کنار این تعریف کلی، در برخی قوانین نیز به مفهوم اعاده حیثیت اشاره شده است که ذکر آن‌ها خالی از لطف نیست. گاهی علیه شخص در دادگاه حکمی صادر می‌شود که این حکم حیثیت متهم را لکه دار کرده و بعد معلوم می‌شود که قاضی اشتباه کرده است. در چنین مواردی، طبق اصل ۱۷۱ قانون اساسی باید از متهم اعاده حیثیت شود.

بر اساس اصل مذکور، ” هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع، یا در حکم، یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد ” که این اعاده حیثیت در مهلت خاص می‌تواند به شکل عذر خواهی، جریمه نقدی و هر روش دیگری جهت اعاده حیثیت متهم باشد.

اما آنچه که معمولا از اعاده حیثیت برداشت می‌کنیم، میان دو شخصی است که احیانا با هم دشمنی دارند و یکی، علیه دیگری اکاذیبی را نشر داده یا افترایی وارد می‌کند که حکم آن‌ها در ضمن مواد ۶۹۷ و ۶۹۸ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.

بر اساس اصل ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه‌ها یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگری به کسی امری را‌صریحا نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود، ولی نتواند صحت آن مطالب را ثابت نماید، به مجازات محکوم می‌شود. این جرم را معمولا تحت عنوان جرم افترا نامگذاری می‌کنند.

البته در مواردی که نشر یک امری اشاعه فحشا محسوب گردد، هر چند شخصی که بتوان ثابت نماید که آنچه به دیگری منتسب نموده صحت داشته است، باز هم مرتکب به مجازات محکوم خواهد شد؛ چرا که اشاعه فحشا خودش یک جرم است و نباید موارد این چنینی در جامعه رواج پیدا کند.

علاوه بر افترا (یعنی نسبت دادن ارتکاب جرم به دیگری)، در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی جرم دیگری تحت عنوان جرم نشر اکاذیب مطرح شده است که در صورت وقع این جرم نیز می‌توان علیه شخص شکایت کرد. بر اساس ماده مذکور:

هر کسی که به قصد ضرر رساندن به دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا، اکاذیب و مطالب دروغی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقیت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق این جرم ضرر مادی یا ضرر معنوی به دیگری وارد شود یا نه، مشمول مجازات خواهد بود؛ ضمن اینکه در صورت امکان، باید اعاده حیثیت صورت گیرد.

مجازات اعاده حیثیت کیفری

در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های مختلفی برای اعاده حیثیت کیفری پیش بینی شده است و بستگی به این دارد که چه جرمی رخ داده باشد. به عنوان مثال اگر شخصی طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی مرتکب افترا شده و به صورت لفظی به دیگری جرمی نسبت داده باشد و نتواند آن را اثبات کند به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق یا به یکی از آن‌ها بر حسب مورد محکوم می‌شود.

اما اگر جرم منافی عفت همچون لواط یا زنا را به دیگری نسبت داده باشد و نتواند آن را در دادگاه اثبات کند، بر اساس این ماده به مجازات جرم قذف که ۸۰ ضربه شلاق است محکوم خواهد شد. اگر هم علیه دیگری امری را نشر دهد که اشاعه فحشا محسوب شود باز هم به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود، هر چند انتساب آن را بتواند اثبات کند.

البته ممکن است افترا به صورت عملی نیز باشد که این موضوع در ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است؛ به این صورت که هر کس عالما عامدا به قصد متهم کردن دیگری آلات و ابزار‌های جرم را که موجب اتهام است در منزل، جیب، محل کار دیگری بگذارد یا به نحوی متعلق به او قلمداد کند و در اثر این عمل، شخص مزبور مورد تعقیب کیفری قرار گیرد، بعد از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت، مرتکب به مجازات شش ماه تا سه سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود؛ مثل جرم تهمت دزدی.

در صورتی که اعاده حیثیت نسبت به نشر اکاذیب صورت گرفته باشد، بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی مرتکب به مجازاتی معادل دو ماه تا دو سال حبس و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود. بر اساس ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی نیز اشاره شده که هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی و شفاهی شخص دیگری را هجو نموده و علیه او هجویه‌ای منتشر کند، به مجازات حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم می‌شود.

مهلت شکایت اعاده حیثیت

بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، ” در جرایم تعزیری قابل گذشت، هر گاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود؛ مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد “؛ لذا اگر درخواست اعاده حیثیت به استناد نشر اکاذیب مطرح می‌شود بهتر است که در مدت زمانی معقول پس از نشر اکاذیب (در طول یک سال از تاریخ اطلاع از جرم) به دادسرا مراجعه و شکواییه اعاده حیثیت مطرح شود. همچنین اگر قصد داریم به خاطر انتساب یک جرم واهی به خودمان (افترا) اعاده حیثیت کیفری نماییم بهتر است که بلافاصله بعد از صدور حکم دادگاه یا دادسرا مبنی بر برائت از جرم، به استناد حکم دادگاه شکایت اعاده حیثیت را مطرح نماییم.