شرایط و مدارک لازم برای اثبات نسب

خبرگزاری میزان – برخورداری فرزندان از حقوق قانونی، منوط به آن است که نسب آن‌ها، مشروع باشد. معمولا در زمینه بهره مندی از حقوق قانونی همچون نفقه و ارث، در مورد فرزندانی که ناشی از رابطه زوجیت شرعی و به ثبت رسیده هستند، مشکلی پیش نمی‌آید و شناسنامه ارائه شده توسط فرزندان، برای اثبات نسب مشروع آن‌ها، کفایت می‌کند.

اما در برخی موارد، ممکن است که رابطه زوجیت پدر و مادر (چه در عقد دائم و چه موقت) به ثبت نرسیده و یا اینکه اصلا ارتباط پدر و مادر، نامشروع یا وطی به شبهه بوده باشد. در چنین مواردی، اثبات نسب فرزندان متولد از چنین زوجینی، با دشواری مواجه می‌شود و در واقع، نیازمند آن است که فرزند، برای بهره مندی از حقوق قانونی خود، در دادگاه، دعوای اثبات نسب اقامه نماید. به همین دلیل، آشنایی با شرایط و مدارک لازم برای اثبات نسب فرزندان، موضوعی پر اهمیت می‌باشد.

دعوای اثبات نسب چیست

به طور کلی، نسب، به معنای خویشاوندی و نژاد است و بر اساس قانون، انواع نسب را می‌توان شامل نسب مشروع، نسب ناشی از وطی به شبهه (رابطه جنسی، بدون اطلاع از عدم وجود رابطه زوجیت) و همچنین، نسب نامشروع (که ناشی از عمل زنا است)، دانست. بر اساس قانون، صرفا فرزندانی که نسب آن‌ها مشروع و قانونی است، می‌توانند از حقوق مقرر در قانون برای فرزندان مشروع، (یعنی ارث)، استفاده کنند.

امروزه، گرفتن شناسنامه برای نوزادان، تکلیف قانونی پدر و مادر تلقی می‌شود و حتی در مورد فرزندان متولد از رابطه نامشروع نیز، پدر، مکلف به گرفتن شناسنامه برای فرزند و پرداخت نفقه به وی، می‌باشد تا به این ترتیب، زمینه بهره مندی وی از حقوق اجتماعی همچون تحصیل، درمان و …، همچون فرزندان مشروع، فراهم شود.

با این حال، گا‌ها این اتفاق می‌افتد که پدر، رابطه خویشاوندی یا نسب فرزند به خود را نمی‌پذیرد. در چنین شرایطی، مسئله نفی یا انکار نسب مطرح می‌شود که به معنای آن بود که پدر، فرزند متولد شده از همسر را، به خود ملحق نمی‌داند. علاوه بر این، ممکن است که بنا به دلایلی، عقد ازدواج پدر و مادر، به ثبت نرسیده و برای فرزند، شناسنامه‌ای گرفته نشده باشد و پدر نیز، مفقود یا فوت شده باشد.

در اینگونه موارد، فرزند، برای اینکه بتواند از حقوق قانونی افراد دارای نسب مشروع برخوردار بشود، می‌بایست از طریق قانونی، اقدام به اثبات نسب مشروع خود نماید؛ لذا در پاسخ به این سوال که دعوای اثبات نسب چیست، باید گفت که در شرایطی که مشروع بودن نسب فرزند، مورد اختلاف واقع شده و یا اینکه به دلیل عدم ثبت ازدواج پدر و مادر، برای فرزند مشروع، شناسنامه گرفته نشده باشد، می‌بایست در دادگاه، دعوایی تحت عنوان دعوی اثبات نسب مطرح شود.

پس از اینکه دادگاه، دعوای اثبات نسب را مورد بررسی قرار داد، قرابت نسبی یا خویشاوندی نسبی میان فرزند، با پدر یا مادر خود، اثبات می‌شود و به لحاظ قانونی بودن رابطه نسبی فرزند یا پدر و مادر، حقوق قانونی مربوطه، در حق فرزند، مستقر خواهد شد.

شرایط لازم برای اثبات نسب

اثبات مشروع بودن نسب، در گروی آن است که سه موضوع در دادگاه اثبات شود: نخست، اثبات رابطه زوجیت میان پدر و مادر است. دوم، اثبات نسب مادری و سوم، اثبات نسب پدری می‌باشد که در این قسمت، در خصوص شرایط مربوط به اثبات هر یک از موارد ذکر شده، توضیحاتی داده و در قسمت بعد، مدارک لازم برای اثبات نسب را ذکر می‌کنیم.

در خصوص اثبات رابطه زوجیت، که شرط نخست دعوای اثبات نسب محسوب می‌شود، خواهان می‌بایست با آوردن اسناد و مدارک لازم، این امر را اثبات نماید که پدر و مادر وی، رابطه زوجیت شرعی داشته اند. فرقی هم ندارد که رابطه زوجیت میان آن‌ها، از نوع عقد نکاح موقت یا صیغه و یا به صورت عقد نکاح دائم بوده باشد. همچنین، از آن جهت که فرزند متولد از وطی به شبهه، به شخصی که دچار اشتباه شده است، ملحق می‌شود، اثبات وطی به شبهه بودن رابطه زناشویی نیز، می‌تواند در دعوای اثبات نسب، کاربرد داشته باشد.

اثبات رابطه زوجیت، آسان است و به استناد هر یک از ادله اثبات دعوی، امکان پذیر خواهد بود. خود مادر نیز با ارائه نمونه دادخواست اثبات رابطه زوجیت، می‌تواند این موضوع را ثابت کند. معمولا در شرایطی اثبات زوجیت اهمیت می‌یابد که زوجین، علی رغم اینکه حین تولد فرزند، رابطه زوجیت شرعی داشته اند، اما بنا به دلایلی، عقد موقت یا دائم را به ثبت نرسانده اند و بنا به دلایلی، همچون عدم دسترسی به مرد یا فوت شدن وی، دیگر امکان ثبت ازدواج وجود نداشته و در پی این موضوع، شناسنامه‌ای هم برای فرزند، نگرفته اند.

دومین شرط دعوای اثبات نسب مشروع، اثبات نسب مادری می‌باشد. به این معنا که فرزند، می‌بایست با ارائه اسناد و مدارک لازم، این امر را ثابت کند که از مادر خود متولد شده است. اثبات نسب مادری، معمولا آسان‌تر از اثبات نسب پدری است؛ چرا که وضع حمل، توسط زن یا باردار بودن زن، معمولا قابل مشاهده توسط دیگران بوده و ساده‌تر می‌توان آن را اثبات کرد.

سومین شرط دعوای اثبات نسب مشروع، اثبات نسب پدری است؛ به این معنا که باید ثابت شود که فرزند، از پدری متولد شده است که در طول رابطه زوجیت موقت یا دائم با مادر فرزند، نطفه وی منعقد شده است. اثبات نسب پدری، به ویژه از این جهت مورد تردید قرار می‌گیرد که پدر، اقدام به نفی ولد از خود نموده و نپذیرد که فرزند، از رابطه زناشویی وی با زوجه، متولد شده است.

در این شرایط، اگر فرزند، نتواند ضمن دعوای اثبات نسب، رابطه زوجیت والدین را به ثبت رسانده و ثابت کند که نطفه وی توسط پدر منعقد شده است، نسب وی، نامشروع تلقی می‌شود و همانطور که اشاره شد، نسب ناشی از زنا یا نسب نامشروع، آثار قانونی به دنبال نخواهد داشت. لازم به ذکر است که از جمله اثبات نسب پدری، انجام آزمایش‌هایی همچون آزمایش دی. ان.‌ای و یا استناد به اماره فراش می‌باشد.

در واقع، در شرایطی که فرزند، قصد دارد ضمن دعوای اثبات نسب، مشروع بودن نسب پدری خود را اثبات کند، می‌تواند به استناد اماره فراش یا متولد شدن در زمان زوجیت پدر و مادر، این امر را انجام دهد. بر اساس قانون مدنی، اماره فراش به این معنا است که طفلی که در زمان زوجیت زن و مردی به دنیا آمده باشد، نسب وی، ملحق به شوهر است؛ به این شرط که از زمان وقوع رابطه زناشویی پدر و مادر، کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه، نگذشته باشد.

مدارک لازم برای اثبات نسب

نخستین شرط دعوی اثبات نسب، اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر است. اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر، با ارائه هر سند و مدرکی، امکان پذیر بوده و در این زمینه، محدودیتی وجود ندارد. از جمله مدارک لازم برای اثبات رابطه زوجیت، می‌توان به سند ازدواج دائم یا موقت (هر چند به ثبت رسمی نرسیده باشد)، شهادت شهود یا گواهان، اقرار خود طرفین، امارات قضایی و یا حتی سوگند اشاره نمود.

دومین شرط اثبات نسب، اثبات نسب مادری است؛ اثبات نسب مادر و فرزند، ساده است و باز هم سند و هر مدرکی که ثابت کننده این موضوع باشد که زن، فرزندی به دنیا آورده و آن، همان فرزندی است که ادعای اثبات نسب وی شده است، می‌تواند مورد قبول قرار گیرد.

در حال حاضر، گواهی ولادت نوزادان یا گواهی صادره توسط پزشک و ماما، می‌تواند به عنوان مدارک لازم برای اثبات نسب مادری، مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، شهادت شهود و گواهان، اقرار، امارات قضایی، نظریه پزشکی قانونی و مواردی از این قبیل نیز می‌توانند به عنوان مدارک لازم، ضمیمه دادخواست دعوای اثبات نسب شود.

سومین شرط اثبات نسب، اثبات نسب فرزند به پدر است؛ همانطور که گفته شد، روش اثبات نسب پدری، در صورتی که هیچ سند و مدرکی در این خصوص وجود نداشته و پدر، نسب فرزند به خود را انکار نماید، استفاده از اماره فراش است. همچنین، نتیجه آزمایش‌های ژنتیکی انجام شده توسط پزشکی قانونی، می‌تواند به عنوان مدارک لازم برای اثبات نسب فرزند، مورد استفاده قرار گیرند.