رای شماره‌ ۲۴۳ هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال مصوبات جلسه ۷۷۰ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد مورخ ۱۳۹۸/۴/۱۹

تاریخ دادنامه: ۱۴۰/۲/۲۱        شماره دادنامه: ۲۴۳       شماره پرونده: ۹۸۰۴۰۳۶

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای مسیح سرفرازی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال مصوبات جلسه ۷۷۰ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد مورخ ۱۳۹۸/۴/۱۹

گردش‌کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال مصوبات جلسه ۷۷۰ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد مورخ ۱۳۹۸/۴/۱۹ را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

"کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد بر طبق یکی از مصوبات خود در جلسه ۷۷۰ ـ ۱۳۹۸/۴/۱۹ دانشجویان روزانه را ملزم به پرداخت مبالغی، برخلاف قوانین موجود کرده است. توضیح آن که مستفاد از بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تحصیل در دوره‌های روزانه دانشگاه‌های دولتی رایگان است و با عنایت به اینکه مطابق حکم ماده ۴ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۴ و ماده ۶۰ قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۹۳، دریافت وجه توسط دستگاه‌های اجرایی نیاز به حکم یا جواز قانونگذار دارد، مصوبه اخیر برخلاف قوانین موجود تصویب شده است. علاوه بر این بر طبق ماده ۴ قانون مدنی، اثر قانون نسبت به آتیه است و قانون نسبت به ماقبل خود اثر ندارد، بنابراین به فرض اینکه دانشگاه فردوسی مشهد حق تصویب چنین مقرره ای را داشته باشد، اثر آن باید نسبت به دانشجویان ورودی مهر ماه سال ۱۳۹۸ به بعد باشد نه دانشجویانی که در سالهای قبل و بر طبق قوانین وقت وارد دانشگاه شده‌اند. با توجه به آنچه آمد از ریاست دیوان عدالت اداری تقاضا دارم تا نسبت به ابطال مصوبه مذکور کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی اقدام نماید. لازم به یادآوری است که هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به موجب دادنام‌های شماره ۱۵۳ ـ ۱۳۹۸/۲/۱۰ و ۱۵۸ ـ ۱۳۹۸/۲/۱۰ در آراء خود خاطر نشان کرده است که مطابق بنده (ح)، (ط) و (ی) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تحصیل دانشجویان روزانه در دانشگاه‌های دولتی رایگان می‌باشد."

متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

"۱ـ دانشجویان کارشناسی:

۱ـ ۱ـ با تمدید سنوات دانشجویان روزانه مقطع کارشناسی برای نیمسال نهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال دهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشند.

۲ـ۱ـ تمدید سنوات دانشجویان نوبت دوم مقطع کارشناسی برای نیمسال نهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال معمول اخذ می‌گردد این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال دهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشند

۲ـ دانشجویان کارشناسی ارشد:

۱ـ۲ـ با تمدید سنوات دانشجویان روزانه مقطع کارشناسی ارشد برای نیمسال پنجم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال ششم به بعد موظف به  پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشد.

۲ـ۲ـ تمدید سنوات دانشجویان نوبت دوم مقطع کارشناسی ارشد برای نیمسال پنجم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال معمول اخذ می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال ششم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشند.

۳ـ دانشجویان دکتری ورودی ۱۳۹۰:

۱ـ۳ـ با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی ۱۳۹۰ و قبل از آن، برای نیمسال‌های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورودی خود می‌باشند.

۲ـ۳ـ برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی ۱۳۹۰ تمدید سنوات نیمسال یازدهم به بعد در صورت موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می‌گردد.

۴ـ دانشجویان دکتری ورودی‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲:

۱ـ۴ـ با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، برای نیمسال‌های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه بدون پرداخت شهریه موافقت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات بر اساس مدل پیوست می‌باشند.

۲ـ۴ـ برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، تمدید سنوات برای نیمسال‌های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشند.

۵ ـ دانشجویان دکتری ورودی‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴:

۱ـ۵ ـ با تمدید سنوات دانشجویان دکتری روزانه ورودی‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ برای نیمسال‌های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه با پرداخت شهریه سال ورودی خود موافقت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به ‌ داخت شهریه سال ورود به سنوات براساس مدل پیوست می‌باشند.

۲ـ ۵ ـ برای دانشجویان دکتری نوبت دوم ورودی‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ تمدید سنوات برای نیمسال‌های یازدهم و دوازدهم منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه مطابق روال عادی دریافت می‌گردد. این دانشجویان برای تمدید سنوات نیمسال سیزدهم به بعد موظف به پرداخت شهریه سال ورود به سنوات می‌باشند.

۶ ـ برای کلیه دانشجویان دکتری ورودی ۱۳۹۵ و پس از آن، براساس دستور نهم مصوبات هیأت امناء به تاریخ ۱۳۹۷/۱۲/۱، تمدید سنوات نیمسال یازدهم به بعد منوط به موافقت گروه و دانشکده مربوطه انجام و شهریه بر اساس ورود به سنوات دریافت می‌گردد.

چگونگی محاسبه شهریه سنوات مازاد بر مجاز دانشجویان دکتری ورودی‌های ۱۳۹۱ـ ۱۳۹۲ـ ۱۳۹۳ ـ ۱۳۹۴:

در این مدل پیشنهاد‌های دکتری (طرح پژوهشی شماره ۳) به دو نوع (الف) «نظری» و (ب) «آزمایشگاهی ـ کارگاهی ـ میدانی» تقسیم می‌گردند. ملاک تشخیص مبلغ اعتبار پیشنهاد است. پیشنهاد‌های تا سقف پنج میلیون تومان نوع (الف) «نظری» و بیش از پنج میلیون تومان نوع (ب) «آزمایشگاهی ـ کارگاهی ـ میدانی» محسوب می‌شوند موارد خاص که مبلغ اعتبار پیشنهاد کمتر از پنج میلیون تومان است ولی با تأیید استاد راهنما مدیر گروه و معاون آموزشی دانشکده ماهیت پیشنهاد از نوع (ب) «آزمایشگاهی ـ کارگاهی ـ میدانی» است، قابل بررسی در کمیسیون موارد خاص دانشگاه خواهد بود.

  در این مدل از پنج شاخص برای محاسبه میزان شهریه به شرح زیر استفاده می‌شود.

  شاخص۱ـ آزمون جامع: قبولی در آزمون جامع در بار اول تا پایان نیمسال چهارم (برای دانشجوی ـ ان دامپزشکی  دستیاری تا پایان نیمسال پنجم)

شاخص۲ـ نمره زبان: داشتن نمره زبان قابل قبول برای دفاع از رساله

شاخص ۳ ـ معدل دروس: داشتن حداقل معادل ۱۷/۵ برای علوم انسانی و داشتن حداقل معدل ۱۷ برای غیرعلوم انسانی

شاخص ۴ـ پیشنهاد: تصویب پیشنهاد دکتری تا پایان نیمسال پنجم (برای دانشجویان دامپزشکی دستیاری تا پایان نیمسال ششم)

شاخص ۵ ـ دستاوردهای پژوهشی

برای علوم انسانی (الف) ـ مقالات علمی ـ پژوهشی حداقل یک مقاله

برای علوم انسانی (ب) ـ مقالات   scopus   با   JCR   حداقل یک مقاله

برای غیرعلوم انسانی ـ مقالات  JCR   حداقل یک مقاله

محاسبه شهریه سنوات مازاد بر مجاز دانشجویان دکتری روزانه ورودی‌های سال‌های ۱۳۹۱ـ ۱۳۹۲ـ ۱۳۹۳ ـ ۱۳۹۴ بر اساس جدول زیر انجام می‌پذیرد.

  توضیح: منظور از در صدهای مشخص شده در جدول فوق درصد شهریه ثابت سال ورود به سنوات است.

در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر حقوقی دانشگاه فردوسی مشهد به موجب لایحه شماره ۷۳۹۸۰ ـ ۱۳۹۸/۱۲/۲۰ توضیح داده است که:

"نخست ـ اولاً: مطابق ماده ۱۱ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری مصوب سال ۱۳۸۹ وماده ۹ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری مصوب سال ۱۳۹۴ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی، طول مدت مجاز تحصیل در دوره دکتری به ترتیب نه نیمسال است که حداکثر تا یک نیمسال تحصیلی دیگر قابل تمدید است. در تبصره ماده ۹ آیین‌نامه پیش گفته به ‌ دانشگاه اجازه داده شده است بر طبق تعرفه مصوب هیأت امنا هزینه سنوات مازاد بر سنوات تحصیلی مجاز را دریافت نماید. ثانیاً: طبق ماده ۱۵ آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب سال ۱۳۸۸ مدت مجاز تحصیل ۴ نمیسال است که با تصمیم شورای تحصیلات تکمیلی می‌توان یک نیمسال دیگر به آن اضافه نمود. ثالثاً: به‌موجب ماده ۱۵ آیین‌نامه آموزشی دوره کاردانی و کارشناسی (پیوسته و ناپیوسته) مدت مجاز تحصیل در دوره‌های کاردانی و کارشناسی ناپیوسته ۲ سال و در دوره کارشناسی پیوسته ۴ سال است که با تصویب شورای آموزشی دانشگاه حداکثر یک نیمسال برای کاردانی و کارشناسی ناپیوسته و دو نیمسال برای کارشناسی پیوسته مدت مجاز تحصیل افزایش می‌یابد. در تبصره دو همین ماده به دانشگاه اجازه داده بر اساس تعرفه مصوبه هیأت امنا از دانشجویان هزینه افزایش سنوات تحصیلی را دریافت کند.

دوم ـ مطابق دستور نهم صورتجلسه اولین نشست هیأت امنای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی استان‌های خراسان رضوی و شمالی مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۲۰ منطبق با آیین‌نامه‌های پیش گفته توسط هیأت امنای دانشگاه برای سنوات مازاد تحصیلی در دوره‌های مختلف شهریه ای تعیین شده است. طبق مصوبه مزبور دانشگاه فردوسی مجاز است از دانشجویان مقاطع مختلف برای نیمسال‌های تحصیلی مازاد بر سنوات مجاز، شهریه ورودی‌های نوبت دوم همان سال تحصیلی یا سال ورود را اخذ نماید. در خصوص دانشجویان سنواتی دوره دکتری، اگرچه دانشگاه مجاز بوده از ایشان برای ادامه تحصیل در نیمسال‌های ۱۱ و ۱۲ شهریه تعیین شده را اخذ نماید، با این حال با تصمیم کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاه از پرداخت شهریه نیمسال‌های مزبور معاف شده‌اند.

سوم ـ همان طور که مستحضر هستید دوره‌های مختلف تحصیلی در دانشگاه مشمول قوانین و مقررات مربوط هستند که در مانحن فیه به صراحت آیین‌نامه‌های مربوط به هر دوره تحصیلی مدت مجازت تحصیل رایگان مشخص شده است.

چهارم ـ در راستای مصوبه هیأت امنا و آیین‌نامه‌های آموزشی دوره‌های مختلف و نیز شفاف سازی نحوه ادامه تحصیل دانشجویان سنواتی، کمیسیون موارد خاص دانشگاه در جلسه ۷۷۰ ـ ۱۳۹۸/۴/۱۹ درباره چگونگی تمدید و پرداخت شهریه دانشجویان سنواتی مصوباتی را تصویب می‌نماید که مورد اعتراض شاکی قرار گرفته است. چند نکته در این باره به استحضار می‌رسد. اولاً: مصوبه کمیسیون موارد خاص دانشگاه تنها ناظر به دستور نهم صورت  جلسه اولین نشست هیأت امنای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی استان‌های خراسان رضوی و شمالی مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۲۰ می‌باشد و کمیسیون مزبور مرجع تعیین شهریه و یا عطف به ماسبق نمودن مصوبه هیأت امنا قلمداد نمی‌شود و حتی در صورتی که توسط هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردد تاثیری به حال شاکی و سایر دانشجویان ذینفع ندارد، زیرا وضع شهریه برای دانشجویان سنواتی به‌موجب مصوبه لازم‌الاجرای هیأت امنا و نه مصوبه کمیسیون مزبور بوده است که از قضا تقاضای ابطال آن توسط شاکی مغفول مانده است. ثانیاً: کلیه مصوبات هیأت امنا به راحتی از طریق سایت دانشگاه در دسترس عموم و از جمله دانشجویان می‌باشد، لذا بر اساس قاعده جهل به قانون رافع تکلیف نیست، اصل بر این است که دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد از کلیه مصوبات مراجع قانونی دانشگاه از جمله هیأت امنا پس از تصویب و درج در سایت مطلع باشند. ثالثاً: همان طور که در بند پیشین توضیح داده شد، دوره‌های تحصیلی مشمول قوانین و مقررات هستند و مصوبه هیأت امنا در هنگامی اتخاذ شده است که همه دانشجویان مشمول آن، در سنوات مجاز تحصیل قرار داشته‌اند. از طرفی درباره موضوع تعیین شهریه برای سنوات مازاد تحصیلی، ملاک عطف یا عدم عطف بماسبق شدن مصوبات هیأت امناء سال ورود دانشجو به دانشگاه نیست. رابعاً: تمدید سنوات تحصیلی مازاد بر سنوات مجاز برای دانشجویان سنواتی از جمله اختیارات گزینشی کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاه می‌باشد. لذا حق دانشجوی روزانه به تحصیل رایگان صرفاً منصرف به طول مدت مجاز تحصیل در هر دوره می‌باشد و مازاد بر آن نیز تکلیفی متوجه دانشگاه مبنی بر ارائه خدمات رایگان متصور نیست و مفاد مقررات ذکر شده همگی حاکی از الزام به پرداخت شهریه برای سنوات مازاد بر سنوات تحصیلی مجاز در دوره‌های آموزشی مختلف است."

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۰/۲/۲۱ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

هرچند با توجه به حکم مقرر در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب سال ۱۳۹۵ و ملاک قابل اتّخاذ از مفاد آرای شماره ۳۰۸ ـ ۱۳۹۸/۳/۷ و شماره ۱۷۴۶ ـ ۱۳۹۹/۱۱/۱۸ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، اخذ شهریه از دانشجویان سنواتی از مصادیق امور مالی مقرر در ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور بوده و در صلاحیت هیأتهای امنای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور قرار دارد و با منع قانونی مواجه نیست، ولی با عنایت به اینکه براساس ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی کمیسیون بررسی موارد خاص دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، کمیسیون موضوع آیین‌نامه مذکور مسائل مربوط به دانشجویان شاغل به تحصیل و در حال اخراج آموزشی و مؤسسه آموزش عالی را به صورت موردی و خاص بررسی می‌کند و دارای اختیار وضع مقررات کلّی و عام‌الشمول نیست، لذا وضع مصوبات جلسه شماره ۷۷۰ ـ ۱۳۹۸/۴/۱۹ کمیسیون موارد خاص دانشگاه فردوسی مشهد که در رابطه با چگونگی پرداخت و تمدید شهریه دانشجویان سنواتی به صورت کلّی و غیرموردی تعیین تکلیف نموده، خارج از اختیار مرجع مذکور بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ محمد مصدق