رای شماره ۱۹۳۴ هیات عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع ابطال بخشنامه شماره ۲۲۳۵۵۵ ـ ۱۳۹۷/۱۱/۳ وزیر آموزش و پرورش در حدی که برقراری فوق‌العاده ویژه به جای حق‌التدریس جهت جبران حق‌‍‌الزحمه ساعت تدریس اضافی فاقد وجاهت قانونی است

تاریخ دادنامه: ۱۳۹۹/۱۲/۱۹    شماره دادنامه: ۱۹۳۴    شماره پرونده: ۹۸۰۳۲۰۴

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای موسی فولادی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره ۲۲۳۵۵۵ ـ ۱۳۹۷/۱۱/۳ وزیر آموزش و پرورش

     گردش کار: شاکی به موجب دادخواست و لایحه‌ای ابطال بخشنامه شماره ۲۲۳۵۵۵ ـ ۱۳۹۷/۱۱/۳ وزیر آموزش و پرورش را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

  "بخشنامه مورد شکایت با بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری و مصوبه شماره ۱۳۸۰۹۱/ت ۵۰۰۰۰ ـ ۱۳۹۳/۱۱/۱۵ هیأت وزیران مغایرت دارد به جهات ذیل: ۱ـ مبنای محاسبه فوق‌العاده ویژه در بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری تا سقف ۵۰% و در مصوبه هیأت وزیران تا سقف ۳۵% است در حالی که بخشنامه مورد شکایت میزان ۱۷/۵% را قید کرده است,۲ـ در بخشنامه مورد شکایت برخورداری دبیران از فوق‌العاده ویژه به حداقل ۵ سال امکان خدمت تا رسیدن به شرایط بازنشستگی مشروط شده است در حالی که در بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت و مصوبه هیأت وزیران چنین شرطی پیش‌بینی نشده است.۳ـ بخشنامه مورد شکایت برخورداری از فوق‌العاده مذکور را به افزایش ۶ ساعت تدریس موظف هفتگی مشروط کرده در حالی که ماده قانونی صدرالذکر و مصوبه هیأت وزیران مطلق می‌باشد. ۴ـ اختیاری بودن برخورداری از فوق‌العاده ویژه که در بند ۳ بخشنامه وزارت آموزش و پرورش به آن اشاره شده برخلاف تصریح بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون خدمات کشوری و مصوبه هیأت وزیران است. چرا که برقراری فوق‌العاده ویژه بر اساس بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون خدمات کشوری برای ۲۵% مشاغل امکان پذیر است و وزارت آموزش و پرورش قبل از ابلاغ این بخشنامه فوق‌العاده ویژه را برای کارکنان اداری اش اجرا نموده است. بنابراین فوق‌العاده ویژه باید نسبت به تمام معلمان اجراء گردد. بر اساس ماده ۴ دستورالعمل «میزان ساعت تدریس هفتگی معلمان» با داشتن ۲۰ سال سابقه آموزشی یا معاونت یا مدیریت، رسیدن به سن ۵۰ سالگی، ۴ ساعت در هفته تقلیل می‌یابد که در بخشنامه وزارت آموزش و پرورش نه‌تنها ساعت تدریس معلمان مذکور تقلیل پیدا نکرده بلکه ۱۰ ساعت تدریس در هفته به ساعت کاری معلمان افزوده شده است که سبب افت کیفیت آموزشی می‌شود و بر اساس ماده۳ دستورالعمل «میزان ساعت تدریس هفتگی معلمان زیر ۲۰ سال سابقه تدریس، ۲۴ ساعت در هفته است که بر اساس بخشنامه وزارت آموزش و پرورش ۳۰ ساعت در هفته است در حالی که مشمولان تقلیل ۴ ساعت در هفته باید ۱۰ ساعت تدریس اضافی در هفته داشته باشند و کسانی که مشمول ۴ ساعت تقلیل ساعات تدریس نیستند باید ۶ ساعت اضافه تدریس کنند که امر تبعیض آمیز و بر خلاف اصل سوم قانون اساسی است . "

 متن بخشنامه مورد اعتراض به شرح زیر است:

" مدیر کل محترم آموزش و پرورش استان ....

با سلام و احترام، به پیوست تصویرنامه شماره ۵۵۱۴۲۴ـ ۱۳۹۷/۱۰/۹ سازمان اداری و استخدامی کشور ارسال می‌شود و اعلام می‌دارد، شورای حقوق و دستمزد در جلسه مورخ ۱۳۹۷/۶/۲۷ به منظور جبران خدمات ناشی از افزایش ۶ ساعت تدریس موظف شاغلین مشاغل «دبیر و هنرآموز با ۳۰ ساعت تدریس در هفته» با پرداخت  هفده و نیم (۱۷/۵%) درصد فوق‌العاده ویژه موضوع بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری در اجرای تصویب‌نامه شماره ۱۳۸۰۹۱/ت۵۰۰۰۰هـ ـ ۱۳۹۳/۱۱/۱۵ هیأت وزیران موافقت نموده ، مقتضی است مراتب ذیل مدنظر قرار گیرد:

۱ـ بر اساس طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان کشور، ساعات موظف هفتگی دبیران و هنرآموزان کماکان ۲۴ ساعت در هفته است.

۲ـ دبیران و هنرآموزانی که تمایل دارند برای ساعت تدریس اضافی و جبران حق‌الزحمه، به جای دریافت وجوه حق التدریس از فوق‌العاده ویژه مورد اشاره استفاده نمایند، مشمول ۳۰ ساعت تدریس در هفته خواهند شد و به منظور جبران خدمات آنان، هفده و نیم درصد (۱۷/۵%) فوق‌العاده ویژه موضوع بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری در احکام کارگزینی آن‌ها برقرار می‌گردد.

۳ـ به دلیل اختیاری بودن موضوع، معلمانی که از فوق‌العاده مذکور استفاده نمی‌نمایند، جبران حق الزحمه آنان کماکان با پرداخت حق‌التدریس انجام می‌پذیرد.

۴ـ فوق‌العاده مذکور مشمول کسور بازنشستگی بوده و در تعیین حقوق بازنشستگی و وظیفه و سایر پرداخت‌های قانونی مربوط نیز قابل محاسبه است.

۵ ـ دبیران و هنرآموزان متقاضی برخورداری از فوق‌العاده ویژه مذکور، می‌بایست حداقل ۵ سال امکان ادامه خدمت تا رسیدن به شرایط بازنشستگی تکلیفی موضوع تبصره‌های ۲ و ۳ ماده۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری را داشته باشند.

۶ ـ دبیران و هنرآموزانی که بر اساس طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان کشور با داشتن ۲۰ سال سابقه تدریس یا مدیریت یا معاونت یا رسیدن به سن پنجاه سالگی، مشمول ۴ ساعت تقلیل تدریس هفتگی شده یا می‌شوند چنانچه به میزان ۳۰ ساعت در هفته به امر تدریس اشتغال داشته باشند، برخورداری آنان در صورت تمایل از فوق‌العاده ویژه بلامانع است.

۷ـ جبران تدریس بیش از ۶ ساعت یا کمتر از آن در هفته کماکان به صورت حق‌التدریس قابل پرداخت خواهد بود.

۸ ـ این شیوه‌نامه از تاریخ ۱۳۹۷/۷/۱ قابل اجراست. وزیر آموزش و پرورش "

 در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی، املاک و حمایت قضایی وزارت آموزش و پرورش به موجب نامه شماره ۸۱۰/۲۰۳۹۲۲ـ ۱۳۹۸/۱۱/۱ توضیح داده است که:

 "   موجب لایحه دفاعیه اعلام کرده به موجب بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری مقرر شده فوق‌العاده ویژه در موارد خاص با توجه به عواملی از قبیل بازار کار داخلی و بین‌المللی، ریسک پذیری، تاثیر اقتصادی فعالیت‌ها در درآمد ملی، انجام فعالیت‌ها و وظایف تخصصی و ستادی و تحقیقاتی و حساسیت کار با پیشنهاد سازمان و تصویب هیأت وزیران امتیاز ویژه‌ای برای حداکثر ۲۵% از مشاغل، در برخی از دستگاه‌های اجرایی تا ۵۰% سقف امتیاز حقوق ثابت و فوق‌العاده‌های مستمر مذکور در این فصل در نظر گرفته خواهد شد. بنابراین بند مذکور از لفظ «تا» استفاده کرده است که بنابر اصول مسلم حقوقی حاکی از اختیار دولت و دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری است که میزان امتیاز را تعیین می‌نماید لذا در کتابت بخشنامه تخلفی از اصول مشاهده نمی‌شود. از سوی دیگر بخشنامه مورد شکایت در اجرای نظریه شماره ۵۵۱۴۲۴ـ ۱۳۹۷/۱۰/۹ سازمان اداری و استخدامی کشور تنظیم شده است که نظریه مزبور مقرر کرده آموزش و پرورش می‌تواند در مناطقی که با کمبود نیروی انسانی مواجه است صرفا از متصدیان مشاغل هنرآموز و دبیر که حداقل ۵ سال امکان ادامه خدمت آنان تا زمان بازنشستگی باقی مانده با اعلام آمادگی کتبی افراد جهت خدمت ۳۰ ساعت در هفته استفاده نماید به عبارتی به منظور جبران خدمات ناشی از افزایش ۶ ساعت تدریس موظف شاغلین مشاغل (دبیر و هنر آموز) با ۳۰ ساعت تدریس در هفته به میزان ۱۷/۵ درصد فوق‌العاده ویژه موضوع بند ۱۰ ماده ۶۸ قانون مزبور پرداخت گردد و مشمولین بخشنامه مورد اعتراض این فوق‌العاده را علاوه بر مزایای رتبه‌بندی معلمان دریافت می‌نمایند. بنابراین درصد پرداختی مورد نظر (۱۷/۵) به جای وجه حق‌التدریس کاملاً منطبق با قوانین و مقررات موضوعه است . "   هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۹ با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

اولاً: برقراری فوق‌العاده ویژه برابر بند ۱۰ ماده ۶۸  قانون مدیریت خدمات کشوری: «در موارد خاص با توجه به عواملی از قبیل بازار کار داخلی و بین‌المللی، ریسک پذیری، تأثیر اقتصادی فعالیت ‌ ها در درآمد ملی، انجام فعالیت و وظایف تخصصی و ستادی و تحقیقاتی و حساسیت کار با پیشنهاد سازمان و تصویب هیأت وزیران امتیاز ویژه‌ای برای حداکثر (۲۵%) از مشاغل» می‌باشد. ثانیاً: به موجب بند ۹ ماده ۶۸ قانون مذکور: «در صورتی که بنا به درخواست دستگاه، کارمندان موظف به انجام خدماتی خارج از وقت اداری گردند براساس آیین‌نامه‌ای که با پیشنهاد سازمان به تصویب هیأت وزیران می‌رسد، می‌توان مبالغی تحت عنوان اضافه کار، حق التحقیق، حق التدریس، حق الترجمه و حق‌التألیف به آنها پرداخت نمود.»، بنابراین از آنجا که شرایط برقراری فوق‌العاده ویژه متفاوت با  نحوه جبران کار اضافی می‌باشد، برقراری فوق‌العاده ویژه به جای حق‌التدریس جهت جبران حق الزحمه ساعت تدریس اضافی فاقد وجاهت قانونی است و مجوز شماره ۵۵۱۴۲۴ـ ۱۳۹۷/۱۰/۹ سازمان اداری و استخدامی کشور نیز در این خصوص به جهت مغایرت قانونی ذکر شده مستند به اصل ۱۷۰ قانون اساسی قابل ترتیب اثر دادن نیست. با توجه به مراتب بخشنامه مورد شکایت در حد ذکر شده مغایر با قانون است و مستند به بند ۱ ماده۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ احمد درزی رامندی