آیین نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان

تصویبنامه مصوب جلسه مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۳۰ هیات وزیران درخصوص "آیین نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان" طی نامه شماره ۳۶۵۴۷ مورخ ۱۴۰۰/۰۴/۰۵ توسط معاون اول رییس جمهور ابلاغ شد.

 

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی- وزارت آموزش و پرورش

وزارت کشور- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی- وزارت ورزش و جوانان

وزارت امور خارجه- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان برنامه و بودجه کشور- سازمان بهزیستی کشور

معاونت علمی و فناوری رییس جمهور- معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده سازمان زندان­ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

هیئت وزیران در جلسه ۳۰/۳/۱۴۰۰ به پیشنهاد شماره ۱۷۳۵۲۵ مورخ ۲۶/۹/۱۳۹۹ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و به استناد ماده (۶) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان - مصوب ۱۳۹۹-، آیین­نامه اجرایی ماده یادشده را به شرح زیر تصویب کرد:

 

آیین ­نامه اجرایی ماده (۶) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان

فصل اول: کلیات     

ماده ۱- در اين آيين­نامه اصطلاحات زير در معانی مشروح مربوط به كار مي­روند:

۱- قانون: قانون حمایت از اطفال و نوجوانان - مصوب ۱۳۹۹-.

۲- طفل و نوجوان: طفل و نوجوان موضوع بندهای (الف) و (ب) ماده (۱) قانون.

۳- طفل و نوجوان در معرض خطر: طفل و نوجوانی که با توجه به ماده (۳) قانون در معرض بزه­دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمي، رواني، اجتماعي، اخلاقی، امنیت و يا وضعیت آموزشی وی قرار گرفته است.

۴- طفل و نوجوان بزه‌دیده: طفل و نوجوانی که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان شده است.

۵- خانواده: گروهی متشکل از دو نفر یا بیشتر که به دلیل قرابت سببی یا نسبی و یا بر اساس حکم دادگاه (درخصوص سرپرستی و قیومیت) در کنار هم زندگی می­کنند. مسئولیت حفظ، نگهداری، تربیت، مراقبت، تغذیه و رشد طفل و نوجوان بر عهده پدر و مادر است. در صورت جدایی والدین یا بی­سرپرستی و یا بدسرپرستی طفل و نوجوان، مسئولیت­های فوق حسب مورد بر عهده شخصی است که به موجب قانون یا بر اساس حکم دادگاه، وظایف مزبور را بر عهده دارد و اعم از پدر، مادر، جد پدری، وصی منصوب از جانب ولی قهری، قیم، پدرخوانده یا مادر خوانده می­باشد.

۶- گروه تخصصي (اورژانس اجتماعی): جمعی از كارشناسان شامل مدیر مرکز، مددکار اجتماعی و رو‌انشناس و حسب مورد سایر متخصصان مانند رو‌انپزشك، پزشك، پرستار، كارشناس حقوقي و مربي كه به صورت ثابت یا سيار و حضوری یا غیرحضوری به ارایه خدمات تخصصي به طفل و نوجوان در معرض خطر و یا خانواده و‌ي مي‌پردازند.

۷- شناسايي: تشخیص طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده، توسط
مددکاران اجتماعی بهزیستی و سایر مراجع ذی­صلاح.

۸- پذیرش: تشکیل پرونده، بررسی وضعیت مخاطره­آمیز و طبقه­بندی آن، برقراری ارتباط حرفه­ای با طفل و نوجوان و خانواده وی و جلب اعتماد آنان به منظور ارایه خدمات حمایتی و توانمندسازی.

۹- حمایت: مداخله و اقدامات لازم برای رفع خطر، پیشگیری از آسیب، کاهش آسیب، پیشگیری از وقوع جرم و ارایه خدمات تخصصی به طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده و خانواده وی.

۱۰- نگهداری: مراقبت از طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده در خانواده، خانواده جایگزین یا مراکز نگهداری.

۱۱- توانمندسازي: مجموعه خدماتي که با هدف رشد و تکامل همه جانبه، تحقق زندگي شایسته یا با حداقل و‌ابستگي به منابع حمايتي و ارتقاي توانايي­ها و مهارت­هاي آموزشي، اجتماعي و حرفه‌آموزي به طفل و نوجوان، خانواده یا اشخاص تأثیرگذار بر و‌ي ارایه مي‌شود.

۱۲- پيگيري: سلسله اقداماتي كه به منظور پيشگيري از برو‌ز مجدد مشكل براي طفل و نوجوان پس از فرایند حمایت، توانمندسازی یا نگهداری از طريق ارتباط با وی یا خانواده و سایر اشخاص مرتبط توسط مددکار اجتماعی نهادهای حامی انجام مي‌شود.

۱۳- نهادهای حمایتی: كليه دستگاه­ها و سازمان­های دولتي و غيردولتي كه به موجب قانون، اساسنامه يا وظايف سازماني، مکلف به ارایه تمام يا بخشي از خدمات موضوع اين آيين­نامه هستند، مانند سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی (ره)، مؤسسات خیریه و تشکل­های مردم­نهاد فعال در حوزه کودکان، شهرداری، سازمان بسیج مستضعفین، بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره).

۱۴- پایگاه ملی رفاه ایرانیان: بانک اطلاعاتی کلیه ایرانیان مستقر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موضوع بند (م) ماده (۱۶) قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی- مصوب ۱۳۸۳- و آیین‌نامه اجرایی مربوط و مصوبه شماره ۱۴۳۹/۲۰۰ مورخ ۱۱/۶/۱۳۹۸ کارگروه تعامل­پذیری دولت الکترونیکی کشور که تجمیع­کننده اطلاعات اقتصادی- اجتماعی ایرانیان از دستگاه­های مختلف می­باشد.

۱۵- سازمان بهزیستی: سازمان بهزيستي کشور.

۱۶- نیروی انتظامی: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.

۱۷- مرجع ملی حقوق کودک: مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک در ایران، مستقر در
وزارت دادگستری.

ماده ۲- برای دستیابی به اهداف این قانون رعایت اصول زیر در خصوص اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه­دیده الزامی است:

۱- تضمین بقا، رشد، امنیت و ارتقای سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی طفل و نوجوان.

۲- احترام به کرامت ذاتی، رعایت آزادی­های مشروع و حقوق بشر.

۳- رعایت موازین دینی و آموزه­های اسلامی.

۴- اولویت مصلحت و غبطه طفل و نوجوان.

۵- رعایت اصول اخلاق حرفه­ای.

۶- حفظ حریم خصوصی طفل و نوجوان و خانواده وی.

۷- برخورد برابر و بدون تبعیض از حیث رنگ، نژاد، مذهب، زبان، سلامت، جنسیت، قومیت، ملیت، وضعیت خانوادگی و نظایر آن.

۸- مشارکت طفل و نوجوان در امور مربوط به خود و توجه به دیدگاه­های وی.

۹- اولویت حفظ طفل و نوجوان درکانون خانواده.

۱۰- توسعه توانمندی­ها و مهارت­های فردی، آموزشی، اجتماعی وحرفه­ای طفل و نوجوان.

۱۱- توجه به شرایط و اقتضائات سن، جنسیت، شخصیت و نیازهای عمومی دوران رشد.

۱۲- توجه به مسایل و شرایط قومی، مذهبی، فرهنگی، زبانی، اجتماعی و اقتصادی طفل و نوجوان و خانواده وی.

فصل دوم: اقدامات پیشگیرانه و حمایتی

ماده ۳- سازمان بهزیستی، مسئولیت اصلی حمایت از اطفال و نوجوانان در معرض خطر و بزه­دیده را برعهده دارد و مکلف است با مشارکت و همکاری تمامي دستگاه‎هاي اجرایي موضوع ماده (۵) قانون مديريت خدمات كشوري - مصوب ۱۳۸۶- به ویژه دستگاه­های مقرر در ماده (۶) قانون و همچنین سایر نهادهای حمایتی و با استفاده از مددکاران اجتماعی و در قالب گروه­های تخصصی سیار یا مستقر فوریت­های خدمات اجتماعی نسبت به شناسایی، پذیرش، حمایت، نگهداري و توانمندسازی اطفال و نوجوانان موضوع قانون اقدام کند.

ماده ۴- مددکاران اجتماعی بهزیستی یا مأموران نیروی انتظامی مکلفند در موارد مشاهده طفل و نوجوان بدون همراهی والدین، اولیا یا سرپرست قانونی در وضعیت مخاطره­آمیز، نسبت به ثبت اطلاعات و شناسایی خانواده وی اقدام و در صورت عدم نیاز به اقدامات حمایتی، وی را به خانواده تحویل و موارد خطر را به آنها تذکر دهند و در صورت نیاز به حمایت، طفل و نوجوان را به پایگاه­های بهزیستی معرفی کنند.

ماده ۵- سازمان بهزیستی علاوه بر موارد مذکور در ماده (۴) این آیین­نامه، به یکی از روش­های زیر طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده را شناسایی می­نماید:

۱- تقاضای کتبی يا شفاهی یا مراجعه طفل و نوجوان به تنهایی یا به همراه سایر اشخاص به مراکز فوریت­های خدمات اجتماعی (مراکز مداخله در بحران، خط تلفن اورژانس اجتماعی (۱۲۳)، پایگاه­های خدمات اجتماعی و خدمات سیار اورژانس اجتماعی) یا ادارات بهزیستی.

۲- معرفی توسط دستگاه­های اجرایی موضوع ماده (۶) قانون شامل وزاتخانه­های آموزش و پرورش، کشور، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان زندان­ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، شهرداری­ها و دهیاری­ها و واحدهای سازمانی آنها.

۳- اعلام یا گزارش افراد یا دستگاه­ها و سازمان­های دولتی یا غیردولتی مانند دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری یا مراجع قضایی، مرجع ملی حقوق کودک، معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده، سازمان­های مردم­نهاد و انجمن­های علمی و صنفی مرتبط با اجرای قانون. 

ماده ۶- مددکاران اجتماعی مراکز فوریت­های خدمات اجتماعی پس از شناسایی طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده، نسبت به تشکیل پرونده و ثبت مشخصات طفل و نوجوان و سایر اطلاعات مربوط بر اساس دستورالعمل مصوب سازمان بهزیستی اقدام می­نمایند.

تبصره- افشای اطلاعات موضوع این ماده جز در موارد مصرح قانونی ممنوع و مشمول مجازات مقرر در ماده (۶۴۸) قانون مجازات اسلامی – مصوب ۱۳۷۵- است.

ماده ۷- مددکاران اجتماعی مراکز فوریت­های خدمات اجتماعی بر اساس قراین و شواهد، میزان، شدت خطر و نوع وضعیت مخاطره­آمیز یا بزه­دیدگی را تشخیص و فوریت مداخله را تعیین و در موارد شدید و قریب­الوقوع بلافاصله پس از گزارش در سریع­ترین زمان ممکن اقدام می­کنند.

تبصره- سازمان بهزیستی مطابق قانون و مفاد این آیین­نامه و با در نظر گرفتن فراوانی و نوع مصادیق، دستورالعمل طبقه­بندی وضعیت­های مخاطره­آمیز و بزه­دیدگی و فوریت­های مداخله را جهت راهنمایی مددکاران اجتماعی و ایجاد رویه واحد ظرف سه ماه پس از ابلاغ این آیین­نامه تصویب و ابلاغ می­کند و آن را هر سه سال یک­بار با لحاظ تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و اصلاحات قانونی مورد بازنگری قرار می­دهد.

ماده ۸- مددکاران اجتماعی مراکز فوریت­های اجتماعی در موارد ضرورت می­توانند جهت جمع­آوری اطلاعات و حمایت از طفل و نوجوان با اجازه متصرف قانونی یا مدیر ذی­ربط، وارد محل زندگی یا کار افراد و یا محل تحصیل طفل و نوجوان شده و در صورت عدم اجازه، پس از اخذ دستور مقام قضایی اقدام نمایند. در موارد ضرورت مداخله فوری، مددکاران اجتماعی راساً یا در صورت لزوم با همراهی مأموران انتظامی وارد محل­های مذکور می­شوند و گزارش مربوط به همراه ضرورت مداخله فوری را به مرجع قضایی اعلام می­نمایند.

ماده ۹- در مواردی که مددکار اجتماعی، وضعیت مخاطره­آمیز را احراز نکرد، پرونده را به مرکز فوریت­های اجتماعی ارسال می­کند تا در صورت تأیید ناظر مرکز، پرونده مختومه شود. چنانچه مددکار اجتماعی یا ناظر مرکز، انجام اقدامات حمایتی را نسبت به وی ضروری بداند، نسبت به پذیرش طفل و نوجوان اقدام می­شود.

ماده ۱۰- مددکاران اجتماعی بعد از پذیرش، چنانچه طفل و نوجوان دارای ولی خاص، قیم یا سرپرست قانونی باشد و بازگشت طفل و نوجوان نزد آنان را بلامانع تشخیص دهند، در حدود وظایف و اختیارات قانوني با تصمیم گروه تخصصی، اقدام لازم را جهت برقراری ارتباط با اشخاص مذکور، بازگرداندن طفل و نوجوان به خانواده، پیشگیری از جدایی و بروز خطر مجدد و ارایه خدمات تخصصی یا حمایت مالی به عمل می­آورند. 

ماده ۱۱- مددکاران اجتماعی پس از پذیرش، با توجه به نوع آسیب و منشا آن، اقدامات لازم را جهت پیشگیری و کاهش آسیب و رفع وضعیت مخاطره­آمیز انجام می­دهند و در صورتی که نیاز به معاینه پزشک قانونی یا نگهداری طفل و نوجوان در مراکز تحت نظر سازمان بهزیستی باشد، حسب مورد طفل و نوجوان را به پزشکی قانونی معرفی و یا مجوز قضایی را جهت نگهداری وی اخذ می­کنند.

ماده ۱۲- مددکاران اجتماعی در صورت وجود قراین دال بر وقوع جرم علیه طفل و نوجوان، علاوه بر انجام اقدامات حمایتی، موضوع را حسب مورد به مرجع انتظامی یا قضایی اعلام می­نمایند.

ماده ۱۳- در هر یک از موارد زیر طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده، حسب دستور قضایی و زیر نظر مددکار اجتماعی مسئول در مراکز تحت نظر سازمان بهزیستی نگهداری می­شود:

۱- بی­سرپرستی یا بدسرپرستی طفل و نوجوان.

۲- عدم دسترسی به والدین، اولیا یا سرپرست قانونی طفل و نوجوان.

۳- زندانی بودن والدین، اولیا یا سرپرست قانونی.

۴- ناتوانی والدین، اولیا یا سرپرست قانونی در نگهداری طفل و نوجوان با تشخیص گروه تخصصی به دلایلی مانند معلولیت، کم­تواني جسمي، ذهني یا ابتلای طفل و نوجوان یا والدین، اولیا یا سرپرست قانونی وی به اعتيادهاي زيان‏آور، بيماري یا اختلال­های رفتاري، رواني یا شخصيتي و همچنین بيماري‏هاي جسمي واگير یا صعب‏العلاج.

۵- وضعیت مخاطره­آمیز طفل در خانواده مانند سوءاستفاده از طفل و نوجوان در ارتکاب جرایم یا ارتکاب جرم علیه طفل و نوجوان توسط اعضای خانواده، خشونت مستمر اعضای خانواده نسبت به یکدیگر، اشتهار اعضای خانواده به فساد اخلاقی.

۶- بی­توجهی و سهل­انگاری نسبت به طفل و نوجوان یا طرد وی توسط خانواده به تشخیص گروه تخصصی و در نظر گرفتن مصلحت طفل و نوجوان.

تبصره- در موارد ضروری که اخذ دستور مقام قضایی امکان­پذیر نباشد، مددکار اجتماعی طفل یا نوجوان را از محیط خطر دور و به مراکز نگهداری تحت نظارت سازمان بهزیستی، منتقل می­کند و شرح موضوع و ضرورت مداخله را ظرف دوازده ساعت به اطلاع دادستان می­رساند.

ماده ۱۴- مراکز نگهداری تحت نظر سازمان بهزیستی، اعم از دولتی و غیردولتی است که حداقل استانداردهای نگهداری، مراقبت و تربیت اطفال و نوجوانان در آنها مطابق این آیین­نامه، دستورالعمل­های سازمان بهزیستی و سایر قوانین و مقررات مربوط به صورت یکسان اعمال می­شود. نگهداری در مراکز غیردولتی صرفاً در صورتی مجاز است که صلاحیت اشخاص حقیقی و حقوقی مؤسسان، مدیران و کارکنان و شرایط ساختمان، تجهیزات، امکانات بهداشتی آن به تأیید سازمان بهزیستی رسیده باشد و برنامه­های تربیتی و مراقبتی مرکز و عملکرد مدیر و کارکنان آن تحت نظارت سازمان بهزیستی باشد. 

ماده ۱۵- اطفال و نوجوانان دارای وضعیت خاص، از جمله دارای اعتیاد، کم­توانی جسمی یا ذهنی، مبتلا به بیماری­های خاص یا اختلال هویت جنسی یا روانی، در صورت تشخیص گروه تخصصی به مراکز تخصصی ارجاع می­شوند. در صورت نبود این مراکز در یک استان یا شهرستان، مراکز تحصصی استان­ها و شهرستان­های همجوار مکلف به ارایه خدمات هستند. ارایه خدمات درمانی به این گروه از اطفال و نوجوانان وفق ماده (۴۱) این آیین­نامه است.

ماده ۱۶-در مدت اقامت طفل و نوجوان، اقدامات زیر به ترتیب اولویت انجام می­شود:

۱- شناسایی ولی خاص طفل و نوجوان، ارتباط با آنان و تلاش برای بازگشت طفل و نوجوان نزد آنان در صورت داشتن صلاحیت با استفاده از خدمات مددکاری و ارایه خدمات تخصصی یا حمایت روانشناختی، اجتماعی، اقتصادی و اتخاذ تدابیر و انجام اقدامات لازم جهت پیشگیری از جدایی مجدد طفل و نوجوان از خانواده.

۲- نصب قیم طبق قانون مدنی و قانون امور حسبی.

۳- تعیین سرپرست قانونی طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی­سرپرست و بدسرپرست - مصوب ۱۳۹۲-.

۴- اتخاذ تصمیم در مورد نگهداری در مراکز در صورت عدم اجرای هریک از موارد بندهای (۱) تا (۳) این ماده.

ماده ۱۷- در بدو ورود طفل و نوجوان به مرکز نگهداری، با استفاده از روش­ها و فناوری­های نوین و مناسب که موجب حفظ کرامت وی شود، مشخصات وی اخذ و با اطلاعات مندرج در برگ معرفی تطبیق و در سامانه ثبت می­شود.

تبصره- اطلاعات موضوع این ماده در مراکز فاقد اتصال در دفتر مخصوص ثبت و در اسرع وقت وارد سامانه می­شود.

ماده ۱۸- پس از ثبت مشخصات، وضعیت سلامت جسمی و روانی، ویژگی­های شخصیتی و بالینی، اختلالات احتمالی و سوابق بیماری طفل و نوجوان در فضای مناسب و دوستدار کودک و با رعایت موازین اسلامی و حقوق شهروندی توسط پزشک معتمد مرکز نگهداری بررسی و در پرونده ثبت می­شود و در صورت لزوم برای پیشگیری از بروز، شیوع یا درمان آن اقدام می­شود.

ماده ۱۹- در اختیار داشتن هرگونه دارو توسط طفل و نوجوان ممنوع است مگر در موارد خاص با تشخیص و تجویز پزشک.

ماده ۲۰- در صورت وجود آثار ضرب و جرح و صدمات جدی یا وجود قراین معقول بر ارتکاب جرم نسبت به طفل و نوجوان، در صورت عدم اقدام قبلی، موضوع به صورت فوری و کتبی جهت پیگیری به مرجع قضایی اعلام می­شود.

ماده ۲۱- نحوه اسکان و مراقبت از طفل و نوجوان در مراکز مجاز نگهداری، ایمنی و استانداردهای فنی لازم در این رابطه و چگونگی نگهداری و استرداد اموال و اشیای طفل و تعیین مصادیق اموال و اشیای ممنوع و مجاز مذکور، به موجب دستورالعمل مصوب سازمان بهزیستی می­باشد.

ماده ۲۲- مدیر مرکز نگهداری مکلف است شرایط و امکانات تحصیل، برنامه­های تربیتی از جمله آموزش­های خودمراقبتی و مهارت­های ارتباطی و آموزش­های فنی و حرفه­ای و آموزش سواد رسانه­ای و فضای مجازی متناسب با نیازها، علایق و استعدادهای اطفال و نوجوانان را فراهم نماید.

ماده ۲۳- تحصیل تا پایان دوره متوسطه اول برای طفل و نوجوان الزامی است. هر طفل و نوجوان در مرکز نگهداری باید به تحصیلات خود ادامه دهد. شرایط تحصیل باید مطابق استانداردهای کشوری و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش بوده و مدارک تحصیلی بدون ذکر نام "مرکز نگهداری"، توسط آموزش و پرورش صادر می­شود.

ماده ۲۴- معاونت علمی و فناوری رییس جمهور مکلف است در چهارچوب ضوابط و مقررات مربوط نسبت به حمایت از گروه­های نوآور و فن­آور و شرکت­ها و مؤسسات دانش­بنیان فعال در حوزه اطفال و نوجوانان اقدام نماید.

ماده ۲۵- وزارت ورزش و جوانان مکلف است طبق استانداردهای اعلامی از سوی سازمان بهزیستی نسبت به تجهیز مراکز نگهداری به امکانات ورزشی مناسب برای اطفال و نوجوانان و توسعه رشته­های ورزشی بومی، متناسب با فرهنگ هر منطقه و مورد علاقه اطفال و نوجوانان اقدام نماید.

ماده ۲۶- سازمان پزشکی قانونی کشور مکلف است آزمایش­ها، معاینات پزشکی و بالینی مورد نیاز طفل و نوجوانان معرفی­شده از سوی مراکز بهزیستی را به صورت رایگان، خارج از نوبت و با رعایت الزامات دوستدار کودک انجام دهد.

ماده ۲۷-کمیته امداد امام خمینی(ره) نسبت به ارایه انواع حمایت­های معیشتی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی به اطفال و نوجوانان و خانواده­های آنان با معرفی سازمان بهزیستی اقدام می­نماید. سهم هر یک از دو نهاد فوق سالانه به پیشنهاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با ابلاغ سازمان برنامه و بودجه تعیین می­شود.

ماده ۲۸- نیروی انتظامی طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده را با روش­های زیر شناسایی و در صورت نیاز به حمایت به مراکز بهزیستی معرفی و موضوع را برای اطلاع یا مداخله قضایی به مرجع ذی­صلاح قضایی اعلام می­کند:

۱- مراجعه طفل و نوجوان به تنهایی یا همراه دیگری که اظهارات وی و اوضاع و احوال موجود دلالت بر وقوع وضعیت مخاطره­آمیز یا بزه­دیدگی داشته باشد.

۲- معرفی طفل و نوجوان در وضعیت مخاطره­آمیز به نیروی انتظامی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی.

۳- مشاهده طفل و نوجوان در وضعیت مخاطره­آمیز یا بزه­دیده در حین انجام وظایف یا گشت­زنی.

۴- شکایت از طفل و نوجوان.

ماده ۲۹- نیروی انتظامی ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین­نامه با هماهنگی و همکاری مرجع ملی حقوق کودک نسبت به آموزش ضابطان دادگستری مرتبط اقدام می­نماید.

ماده ۳۰- مأموران نیروی انتظامی در موارد ضروری حسب درخواست مسئولان مراکز تحت نظر بهزیستی، جهت تأمین امنیت این مراکز اقدام می­کنند.

ماده ۳۱- چنانچه مددکاران اجتماعی در اجرای مأموریت محوله، حسب شرایط و اوضاع و احوال، نیازمند تأمین امنیت خود یا طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه­دیده باشند، از هر طریق ممکن موضوع را به نیروی انتظامی اعلام می­کنند، مأموران این نیرو مداخله فوری به عمل می­آورند.

ماده ۳۲- سازمان زندان­ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مکلف است:

۱- به منظور رشد و تکامل همه­جانبه اطفال و نوجوانان محروم از آزادی، برنامه جامع توانمندسازی اطفال و نوجوانان شامل آموزش­های رسمی، فنی و حرفه­ای، مهارت­های زندگي و ارتباطی و سایر آموزش­های متناسب با سن، جنس، فرهنگ و وضعیت طفل و نوجوان محروم از آزادی را با همکاری وزارت آموزش و پرورش تهیه و اجرا کند. 

۲- نسبت به شناسایی و معرفی اطفال و نوجوانانی که پدر، مادر یا سرپرست قانونی آنان در زندان به سر می­برند به سازمان بهزيستی و وزارت آموزش و پرورش اقدام کند.

۳- نسبت به ارایه مشاوره و اقدامات حمایتی اولیه نسبت به اطفال و نوجوانان محروم از آزادی
اقدام کند.

۴- ظرف سه روز اول دوره نگهداری طفل و نوجوان محروم از آزادی با بهره­گیری از اطلاعات نهادهای حمایتی، گزارشی از وضعیت فردی و خانوادگی آنان جهت انجام اقدامات حمایتی در دوره نگهداری یا پس از ترخیص طفل و نوجوان و تحویل به خانواده­اش یا سازمان بهزیستی ارایه و در سامانه ثبت نماید.

۵- نسبت به بهینه­سازی و استانداردسازی کانون­های اصلاح و تربیت، متناسب با سن و جنسیت اطفال و نوجوانان مقیم در کانون و تأمین تجهیزات و امکانات مناسب برای کانون­های اصلاح و تربیت اقدام کند.

۶- ترتیبی اتخاذ نماید که زنان زندانی دارای فرزند کمتر از (۱۸) سال سن، در برخورداری از ارفاقات قانونی نظیر تحمل حبس تحت نظارت الکترونیکی در اولویت قرار گیرند.

۷- سازمان مکلف است پس از ترخیص مددجو به منظور تسهیل و تکمیل فرایند بازپروری، جامعه­پذیری، رفع مشکلات از قبیل ارتباط با خانواده، ادامه تحصیل، ادامه درمان اعتیاد، تهیه اسناد سجلی و هویتی، تأمین هزینه­ها و امکانات زندگی و اشتغال مددجو با همکاری و بهره­گیری از ظرفیت­های نهادهای حمایتی و تشکل­های مردم­نهاد اقدام نماید.

ماده ۳۳- وزارت کشور از طریق استانداری­ها، فرمانداری­ها، بخشداری­ها، شهرداری­ها و دهیاری­های سراسر کشور و با همکاری سایر نهادهای حامی نسبت به شناسایی اطفال و نوجوانان ایرانی یا غیرایرانی فاقد اسناد سجلی یا اوراق هویتی و صدور این اسناد در حدود وظایف قانونی اقدام می­نماید.

ماده ۳۴- وزارت کشور مکلف است از طریق سازمان ثبت احوال کشور و اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی نسبت به تسهیل صدور اسناد سجلی یا تابعیتی اطفال و نوجوانان معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی، سازمان زندان­ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری­ها و سایر نهادهای حمایتی اقدام کند.

ماده ۳۵- وزارت کشور در مورد اطفال و نوجوانان غیرایرانی مکلف است:

۱- با هماهنگی وزارت امور خارجه، تعامل لازم با سازمان­های بین­المللی جهت جذب تسهیلات و خدمات مشاوره، بهداشتی و درمانی را برای اطفال و نوجوانان غیرایرانی انجام و در اختیار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی قرار دهد.

۲- از طریق وزارت امور خارجه با نمایندگی­های سیاسی و کنسولی کشورهای متبوع اطفال و نوجوانان، تعامل و زمینه بازگرداندن آنها به کشورشان را به همراه خانواده و با رویکرد خانواده­محوری فراهم کند.

ماده ۳۶- سازمان ثبت احوال کشور مکلف است اسامی و نشانی اطفال و نوجوانان ایرانی و غیرایرانی را که به سن قانونی تحصیل رسیده­اند، هر سال حداقل سه ماه پیش از آغاز سال تحصیلی جدید به تفکیک مناطق شهری و روستایی به آموزش و پرورش اعلام نماید.
اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی، نیروی انتظامی و کلیه نهادهایی که این­گونه اطلاعات را در اختیار دارند، مکلفند این اطلاعات را در اختیار سازمان ثبت احوال کشور قرار دهند. 

ماده ۳۷- شهرداری­ها مکلفند در راستای تحقق اهداف قانون نسبت به انجام موارد زیر اقدام کنند:

۱- تخصیص فضا و کمک به تجهیز فضاهای لازم و استاندارد برای استقرار مراکز بهزیستی جهت شناسایی، حمایت، نگهداری و توانمندسازی اطفال و نوجوانان موضوع قانون.

۲- فراهم کردن امکان استفاده رایگان از فضاها و امکانات فرهنگی، ورزشی و درمانی شهرداری برای اطفال و نوجوانان معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی.

۳- فرهنگ­سازی، اطلاع­رسانی و انجام تبلیغات محیطی و شهری جهت حمایت از اطفال، نوجوانان و خانواده دوستدار کودک براساس استانداردهای اعلام­شده از سوی شورای هماهنگی مرجع ملی حقوق کودک.

۴- نظارت مؤثر بر عملکرد پیمانکاران شهرداری به منظور عدم به­کارگیری اطفال و رعایت مقررات کار در مورد نوجوانان و گزارش موارد تخلف به دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری.

۵- متناسب­سازی شهرها با استانداردها و ضوابط شهر دوستدار کودک.

ماده ۳۸- وزارت کشور مکلف است:

۱- از طریق سازمان امور اجتماعی کشور نسبت به فعال­سازی کارگروه فرهنگی، اجتماعی، سلامت، بانوان و خانواده به عنوان مرجع متناظر در زمینه حمایت از اطفال و نوجوانان اقدام و گزارش فعالیت استانداری­ها و فرمانداری­ها را به منظور نظارت ارزیابی و پایش به مرجع ملی حقوق کودک ارسال نماید.

۲- از طریق سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور بر تحقق وظایف شهرداری­ها و دهیاری­های سراسر کشور در مورد اطفال و نوجوانان موضوع قانون اقدام و گزارش فعالیت آن را به منظور نظارت، ارزیابی و پایش به مرجع ملی حقوق کودک ارسال نماید.

ماده ۳۹- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است:

۱- زمینه بهره­مندی افراد واجد شرایط معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی از ظرفیت­های بخش تعاون، دریافت بسته­های حمایتی و وام خوداشتغالی را فراهم نماید.

۲- با معرفی سازمان بهزیستی، نسبت به ارایه آموزش­های رایگان مهارت­های شغلی به نوجوانان  بالای (۱۵) سال و خانواده­های اطفال و نوجوانان موضوع قانون از طریق بخش­های دولتی و غیردولتی و سازمان فنی و حرفه­ای اقدام نماید.

۳- از طریق بازرسان کار و نهادهای غیردولتی اقدامات لازم را به منظور شناسایی موارد بهره­کشی از اطفال و نوجوانان ایرانی و غیرایرانی در تمامی محیط­های کار به عمل آورده و حسب مورد موضوع را جهت ارایه خدمات حمایتی به ادارات بهزیستی و جهت تعقیب مرتکبان به دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری گزارش دهند و از نیروی انتظامی و مددکاران اجتماعی برای همکاری در بازرسی و حضور در محیط­های کار دعوت نمایند.

۴- ضوابط مربوط به احراز صلاحیت کارفرمایان و پیمانکاران در به­کارگیری نوجوانان را ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین­نامه تهیه و به صاحبان مشاغل ابلاغ و بر اجرای آن نظارت نماید.

ماده ۴۰- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مکلف است:

۱- خدمات درمانی و بهداشتی رایگان به اطفال و نوجوانان معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی ارایه کند.

۲- نسبت به پوشش کامل بیمه سلامت برای تمام اطفال و نوجوانان ساکن ایران اعم از ایرانی یا غیرایرانی به ویژه اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه­دیده، اقدام نماید.

۳- دستورالعمل بهداشت کار و مراقبت پزشکی را برای استانداردسازی شرایط کار نوجوانان با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین­نامه تهیه و ابلاغ کند.

۴- فهرست اقدامات فوری درمانی یا اورژانسی اعم از سرپایی یا نیازمند بستری را با توجه به وضعیت­های مخاطره­آمیز موضوع ماده (۳) قانون را ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ آن تدوین نماید و هر سه سال یک­بار حسب ضرورت بازنگری کند.

ماده ۴۱- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است از طریق بیمارستان­ها، درمانگاه­ها، مطب­ها، سازمان اورژانس کشور و سایر مؤسسات درمانی اعم از دولتی، عمومی، غیردولتی، خصوصی و خیریه:

۱- نسبت به پذیرش و درمان فوري اطفال و نوجوانان آسیب­دیده و ثبت و نگهداری کلیه آثار و شواهد موارد مشکوک به سوءرفتار اقدام و در موارد درخواست والدین، اولیا یا سرپرست قانونی جهت ترخیص یا تحویل طفل و نوجوان پیش از پایان دوره درمان، موضوع را به بهزیستی محل کتباً یا از طریق تماس با اورژانس اجتماعی و خط ارتباطی (۱۲۳) اعلام کند.

۲- در هر مورد که دلایل و قراین بر بزه­دیدگی طفل و نوجوان دلالت نماید، موضوع را فوراً به دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری و در صورت نیاز به حمایت، به ادارات بهزیستی
گزارش نماید.

۳- نسبت به شناسایی طفل و نوجوانی که به جهت بیماری یا اختلال رفتاری، روانی یا شخصیتی و یا بیماری­های جسمی واگیردار یا صعب­العلاج وی یا والدین، اولیا یا سرپرست قانونی در وضعیت مخاطره­آمیز قرار گرفته است و معرفی وی به ادارات بهزیستی اقدام کند.

ماده ۴۲- وزارت آموزش و پرورش مکلف است:

۱- نسبت به ثبت نام رایگان اطفال و نوجوانان معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی و نهادهای حمایتی اقدام نماید.

۲- نسبت به آموزش رایگان اطفال و نوجوانانی که در مراکز نگهداری یا کانون­های اصلاح و تربیت نگهداری می­شوند، اقدام نماید.

۳- نسبت به آموزش رایگان به نوجوانان کارگر یا کارآموز اقدام لازم را به عمل آورد.

۴- حسب گزارش­های دریافتی از سازمان ثبت احوال کشور، اطفال و نوجوانان بازمانده از تحصیل را شناسایی  و چنانچه برای رفع علت ترک تحصیل نیاز به اقدام حمایتی یا قضایی باشد، حسب مورد موضوع را به سازمان بهزیستی کشور یا دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری اعلام کند.

۵- از طریق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نسبت به شناسایی و پرورش استعدادهای اطفال و نوجوانان ساکن در مراکز نگهداری بهزیستی یا معرفی­شده از سوی آن، ارایه خدمات، محصولات و تجهیزات فرهنگی به مراکز و اختصاص سهمیه رایگان جهت شرکت در کلاس­ها، مسابقات، جشنواره­ها، نمایشگاه­ها و سایر برنامه­های کانون به اطفال و نوجوانان معرفی­شده از سوی سازمان بهزیستی اقدام نماید.

۶- با همکاری و هماهنگی مرجع ملی حقوق کودک نسبت به طراحی و برگزاری دوره­های آموزشی بدو و ضمن خدمت کادر آموزشی، مدیران، مشاوران و کارکنان مدارس در زمینه حقوق اطفال و نوجوانان موضوع قانون و سایر موضوعات مورد نیاز اقدام نموده و محتوای برنامه­های آموزشی توسط مرجع ملی حقوق کودک تهیه و ارایه می­گردد.

۷- اطفال و نوجوانان کم­توان یا مبتلا به اختلالات شناختی یا مشکلات یادگیری از آموزش­های ویژه و متناسب برخوردار شوند.

۸- با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جهت پوشش تحصیلی کامل اطفال و نوجوانان، تمهیدات لازم را برای ارایه و دسترسی به خدمات آموزشی مجازی فراگیر برای همه دانش آموزان فراهم نماید.

ماده ۴۳- وزارت آموزش و پرورش در تمامی مدارس دولتی و غیردولتی نسبت به پایش مستمر وضعیت حضور دانش آموزان در طول سال تحصیلی اقدام می­کند. در صورت شناسایی موارد مشکوک به ترک تحصیل ضمن بررسی موضوع و علت­سنجی، با همکاری دستگاه­های ذی­ربط زمینه حضور مجدد و ادامه تحصیل دانش آموز را فراهم می­کند. در صورت ضرورت انجام اقدامات حمایتی یا مداخله قضایی به جهت بزه­دیدگی یا وضعیت مخاطره­آمیز طفل و نوجوان، مدیر مدرسه ضمن اعلام مراتب به آموزش و پرورش منطقه یا ناحیه موضوع را فوراً به سازمان بهزیستی یا دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری اعلام کند. دستگاه­های ذی­ربط مکلف به همکاری با وزارت آموزش و پرورش در این زمینه هستند.

ماده ۴۴- وزارت آموزش و پرورش از طریق سامانه نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان) در تمامی مدارس دولتی و غیردولتی نسبت به پایش مستمر وضعیت تحصیلی و رفتاری دانش آموزان اقدام می­کند. مدیر مدرسه با شناسایی دانش آموزان در معرض خطر یا بزه­دیده ضمن ارایه خدمات آموزشی، مشاوره فردی و خانوادگی و انجام مداخلات مختصر ضروری، در صورت نیاز به ارایه خدمات حمایتی و تخصصی یا مداخله قضایی، حسب مورد موضوع را فوراً به سازمان بهزیستی یا دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری اعلام می­کند.

ماده ۴۵- سازمان نهضت سوادآموزی مکلف است در چهارچوب ضوابط و مقررات نهضت سوادآموزی و در صورت درخواست سرپرست طفل و نوجوان یا نهادهای حمایتی، نسبت به آموزش رایگان اطفال و نوجوانانی که به دلایلی مانند شرایط خاص جسمی، کم­توانی، بیماری، نبود امکانات و شرایط تحصیل، افزایش سن نسبت به مقطع تحصیلی و یا هر دلیل دیگری قادر به ادامه تحصیل در نظام رسمی آموزش و پرورش کشور نیستند، اقدام کند.

ماده ۴۶- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران  مکلف است به منظور رعایت حقوق و مصالح اطفال و نوجوانان، ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین­نامه با انجام مطالعات جامع و آسیب­شناسی اثرات برنامه­های موجود و با لحاظ وضعیت فرهنگی و اجتماعی، نظام رده­بندی سنی و محتوایی محصولات سازمان را مورد بازنگری قرار داده و رعایت آن را در انتشار و پخش محصولات الزامی نماید.

ماده ۴۷- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است نسبت به تدوین برنامه جامع تولید و پخش برنامه­های مربوط به اطفال و نوجوانان از حیث مدت و زمان­بندی پخش و توزیع برنامه­ها در تمامی شبکه­ها متناسب با سن، جنس، روحیات و علایق اطفال و نوجوانان، اقدام نماید.

ماده ۴۸- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است به منظور افزایش اطلاعات اطفال و نوجوانان و خانواده­های آنان، با همکاری دستگاه­های موضوع قانون، نسبت به تولید و پخش برنامه­هایی با مضامین و محتوای حقوق اطفال و نوجوانان و حمایت از آنان به ویژه تشریح وضعیت­های مخاطره­آمیز و بزه­دیدگی، منشا، آثار، تبعات و چگونگی مقابله با آنها و تبیین تکالیف مراجع و اشخاص مرتبط در این زمینه اقدام نموده و پخش برنامه­های تولیدشده سازمان بهزیستی و سایر دستگاه­های موضوع قانون را در این زمینه تسهیل کند.

تبصره - پخش تبلیغات بازرگانی برای اطفال زیر (۷) سال ممنوع و برای اطفال و نوجوانان بالای (۷) سال نیز با در نظر گرفتن مدت و زمان­بندی پخش مناسب و جلوگیری از پخش تبلیغات گمراه‌کننده و مضر مجاز است. 

ماده ۴۹- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین­نامه به منظور جلوگیری از ورود هرگونه ضرر و خدشه به سلامت، تربیت، اخلاق یا حقوق اطفال و نوجوانان نسبت به بازنگری و اصلاح ضوابط ناظر بر کمیت و کیفیت برنامه­ها اعم از برنامه­های تولیدی و یا تأمینی، پخش و تبلیغ آثار و محصولات و تولید و پخش تبلیغات بازرگانی اقدام نماید.

فصل سوم ـ هماهنگی، آموزش و ارزیابی

ماده ۵۰- ایجاد هماهنگی و نظارت بر حسن اجرای این آیین­نامه در سطح ملی بر عهده مرجع ملی حقوق کودک و در سطح استان­ها بر عهده کارگروه فرهنگی، اجتماعی، زنان و خانواده و سلامت به عنوان مرجع متناظر استانی حمایت از کودک می­باشد.

تبصره ۱- اجرای تکالیف مقرر در این آیین­نامه و وظایف کارگروه فرهنگی، اجتماعی، زنان و خانواده و سلامت در شهرستان­ها بر عهده فرماندار است.

تبصره ۲- به منظور اجرای تکالیف مقرر در این آیین­نامه درخصوص آموزش و ترویج حقوق کودک و مشاوره و معاضدت حقوقی، مرجع ملی حقوق کودک از طریق ایجاد مجموعه خدمات (کلینیک­­ های) حقوق کودک با هماهنگی سازمان بهزیستی اقدام می­نماید.

ماده ۵۱- به منظور تسریع در رسیدگی سازمان بهزیستی به امور اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه­دیده، کلیه دستگاه­ها و سازمان­های موضوع ماده (۶) قانون مکلفند اطلاعات زیر را با رعایت حریم خصوصی و محرمانگی اطلاعات مطابق با اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به صورت برخط به پایگاه ملی رفاه ایرانیان و سامانه ملی حقوق کودک در دادگستری منتقل کنند:

۱- قوۀ قضاییه، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و نهادهای حمایتی: اطلاعات کلیه گروه­های ماده (۳) قانون.

۲- سازمان زندان­ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور: اطفال و نوجوانان موضوع بند (پ) و (ذ) ماده (۳) قانون.

۳- وزارت کشور: اطفال و نوجوانان موضوع بند (ر) ماده (۳) قانون، کلیه اطفال و نوجوانان اتباع خارجی یا مهاجر دارا یا فاقد شناسه (کد) شناسایی.

۴- سازمان ثبت احوال کشور: کلیه اطفال و نوجوانان دارای اسناد سجلی یا هویتی و والدین، اولیا یا سرپرست قانونی آنان.

۵- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: اطفال و نوجوانان موضوع بندهای (الف)، (ب)، (ت)، (د)، (ذ) و (ر) ماده (۳) قانون.

۶- وزارت آموزش و پرورش: اطفال و نوجوانان موضوع بند (ح) و (ز) ماده (۳) قانون.

۷- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات: کلیه گروه­های ماده (۳) قانون (اطلاعات تماس والدین، اولیا یا سرپرست قانونی اطفال و نوجوانان، جهت برقراری تماس تلفنی با آنان) و در راستای اجرای مصوبات شورای­عالی فضای مجازی اقدامات لازم از جمله مقررات­گذاری و توسعه زیرساخت و خدمات پایه و پیشران اعم از احراز هویت، امکان دسترسی طبقه­بندی و امکان نظارت اولیا را برای پیشگیری از بروز مخاطره و بزه در مورد اطفال و نوجوانان فراهم نماید.

تبصره- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است امکان دسترسی به اطلاعات پایگاه ملی رفاه ایرانیان را برای نیروی انتظامی به منظور پیشگیری از وقوع بزه و وضعیت مخاطره­آمیز و تسهیل شناسایی اطفال و نوجوانان موضوع قانون فراهم نماید.

ماده ۵۲- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هر سال گزارشی جامع از وضعیت اطفال و نوجوانان، عملکرد دستگاه­های اجرایی موضوع قانون و نهادهای حمایتی را به مرجع ملی حقوق کودک ارسال می نماید.

ماده ۵۳- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور جلوگیری از تولید، پخش یا تبلیغ هر برنامه یا محصول مضر به سلامت، تربیت، اخلاق یا سایر حقوق اطفال یا نوجوانان مکلف است تدابیر لازم اتخاذ و بر حسن انجام آن نظارت نماید.

ماده ۵۴- سازمان برنامه و بودجه کشور مکلف است اعتبار مورد نیاز جهت اجرای تکالیف مقرر در این آیین­نامه را براساس وظایف دستگاه­ها در لوایح بودجه سنواتی پیش­بینی و اعتبارات مصوب مربوط را پس از سیر مراحل تخصیص در اختیار دستگاه­های ذی­ربط قرار دهد.

اسحاق جهانگیری

معاون اول رييس ­جمهور