اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآوردهای خاص را ارائه میکند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل مینماید.
گواهینامه اختراع سندی است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر میکند و دارنده آن میتواند از حقوق انحصاری بهرهمند شود.
چگونگی ذکر نام مخترع در گواهینامه اختراع و نحوه تعلق حق اختراع ثبت شده به شرح زیر است: الف- حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به مخترع تعلق دارد. ب- اگر افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند، حقوق ناشی از اختراع مشترکاً به آنان تعلق میگیرد. ج- هرگاه دو یا چند نفر، مستقل از دیگری اختراع واحدی کرده باشند شخصی که اظهارنامه اختراع خود را زودتر تسلیم کرده و یا درصورت ادعای حق تقدم هرکدام بتوانند اثبات کنند که در تاریخ مقدم اظهارنامه خود را به صورت معتبر تسلیم کردهاند، مشروط بر اینکه اظهارنامه مذکور مسترد یا رد نگردیده یا مسکوت گذاشته نشده باشد، حق ثبت اختراع را خواهند داشت. د- حقوق ناشی از اختراع ثبت شده قابل انتقال است و درصورت فوت صاحب حق به ورثه او منتقل میشود. ﻫ- در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود، مگر آن که خلاف آن درقرارداد شرط شده باشد. و- نام مخترع در گواهینامه اختراع قید میشود مگر این که کتباً از اداره مالکیت صنعتی درخواست کند که نامش ذکر نشود. هرگونه اظهار یا تعهد مخترع مبنی بر این که نام شخص دیگری به عنوان مخترع قید گردد، فاقد اثر قانونی است.
متقاضی ثبت اختراع تا زمانی که اظهارنامه او برای ثبت اختراع قبول نشده است میتواند آن را مسترد کند.
متقاضی میتواند همراه با اظهارنامه خود، طی اعلامیهای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مورخ 1261 هجری شمسی (20 مارس 1883 میلادی) و اصلاحات بعدی آن را درخواست نماید. حق تقدم میتواند براساس یک یا چند اظهارنامه ملی یا منطقهای یا بینالمللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو کنوانسیون مذکور تسلیم شده است. درصورت درخواست حق تقدم: الف- اداره مالکیت صنعتی از متقاضی میخواهد ظرف مدت معین، رونوشت اظهارنامهای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامهای که مبنای حق تقدم است، گواهی شده باشد. ب- با پذیرش درخواست حق تقدم حمایتهای مذکور در کنوانسیون پاریس شامل آن خواهد بود. درصورت عدم مراعات شرایط مندرج در این ماده و مقررات مربوط به آن، اعلامیه مذکور کان لم یکن تلقی میشود.
اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد مشروط بر این که اظهارنامه در زمان دریافت، حاوی نکات زیر باشد: الف- ذکر صریح یا ضمنی این نکته که ثبت یک اختراع تقاضا میشود. ب- ذکر نکاتی که شناخت هویت متقاضی را میسر میکند. ج- توصیف اجمالی اختراع. اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط فوق بوده است، از متقاضی دعوت خواهد کرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف سی روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بود ولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد، اظهارنامه کان لم یکن تلقی خواهد شد.
پس از قید تاریخ تقاضا، اداره مالکیت صنعتی اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط مندرج در این قانون و آئیننامه آن، بررسی خواهد کرد و در صورت تشخیص انطباق، اقدام لازم را برای ثبت اختراع انجام میدهد. در غیر این صورت اظهارنامه را رد و مراتب را به متقاضی ابلاغ میکند.
حقوق ناشی از گواهینامه اختراع به ترتیب زیر است: الف- بهرهبرداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع، مشروط به موافقت مالک آن است. بهرهبرداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود: 1- درصورتی که اختراع درخصوص فرآورده باشد: اول- ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده. دوم- ذخیره به قصد عرضه برای فروش، فروش یا استفاده از فرآورده. 2- درصورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد: اول- استفاده از فرآیند. دوم- انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (1) بند (الف) این ماده درخصوص کالاهایی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست میآید. ب- مالک میتواند با رعایت بند (ج) این ماده و ماده (17) علیه هر شخص که بدون اجازه او بهرهبرداریهای مندرج در بند (الف) را انجام دهد و به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود، به دادگاه شکایت کند. ج- حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل موارد زیر نمیشود: 1- بهرهبرداری از کالاهایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه میشود. 2- استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها، وسائط نقلیه زمینی یا کشتیهای سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاً وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آبهای کشور میشود. 3- بهرهبرداریهایی که فقط با اهداف آزمایشی درباره اختراع ثبت شده انجام میشود. 4- بهرهبرداری توسط هر شخصی که با حسن نیت قبل از تقاضای ثبت اختراع یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع، از اختراع استفاده میکرده یا اقدامات جدی و مؤثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل میآورده است. د- حقوق استفادهکننده قبلی که در جزء (4) بند (ج) این ماده قید شده است، تنها به همراه شرکت یا کسب و کار یا به همراه بخشی که در آن از اختراع استفاده میشده یا مقدمات استفاده از آن فراهم گردیده، قابل انتقال یا واگذاری است.
دولت یا شخص مجاز از طرف آن، با رعایت ترتیبات زیر، میتوانند از اختراع بهرهبرداری نمایند: الف- در مواردی که با نظر وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط منافع عمومی مانند امنیت ملی، تغذیه، بهداشت یا توسعه سایر بخشهای حیاتی اقتصادی کشور، اقتضاء کند که دولت یا شخص ثالث از اختراع بهرهبرداری نماید و یا بهرهبرداری از سوی مالک یا شخص مجاز از سوی او مغایر با رقابت آزاد بوده و از نظر مقام مذکور، بهرهبرداری از اختراع رافع مشکل باشد، موضوع در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رئیس قوه قضاییه، دادستان کل کشور، نماینده رئیسجمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط مطرح و در صورت تصویب، با تعیین کمیسیون مذکور، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع، از اختراع بهرهبرداری مینماید. ب- بهرهبرداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با درنظرگرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه میباشد. درصورتی که مالک اختراع یا هر شخص ذینفع دیگر توضیحی داشته باشند، کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهرهبرداری در فعالیتهای غیررقابتی اتخاذ تصمیم خواهد کرد. کمیسیون میتواند بنا به درخواست مالک اختراع یا سازمان دولتی یا شخص ثالثی که مجوز بهرهبرداری از اختراع ثبت شده را دارد، پس از رسیدگی به اظهارات طرفین یا یکی از آنها در محدودهای که ضرورت اقتضاء نماید، نسبت به تصمیمگیری مجدد اقدام کند. ج- درصورتی که مالک اختراع ادعا نماید که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث اتخاذ تصمیم شده دیگر وجود ندارد و امکان تکرار آن میسر نیست و یا این که ادعا نماید سازمان دولتی یا شخص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده نتوانسته طبق مفاد تصمیم و شرایط آن عمل کند، موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از استماع اظهارات مالک اختراع، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط و بهرهبردار، اجازه بهرهبرداری لغو شده و حسب مورد اجازه بهرهبرداری برای مالک یا بهرهبردار دیگر صادر میشود. با احراز شرایط مقرر در این بند، اگر کمیسیون تشخیص دهد حفظ حقوق قانونی اشخاصی که این اجازه را کسب کردهاند، بقاء تصمیم را ایجاب مینماید آن تصمیم را لغو نمیکند. در مواردی که اجازه بهرهبرداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است، میتوان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار شخص تعیین شده از طرف کمیسیون یا به همراه قسمتی از شرکت یا کسب و کاری که اختراع در آن بهرهبرداری میشود، انتقال داد. د- اجازه بهرهبرداری موضوع این ماده ، مانع انجام امور زیر نیست: 1- انعقاد قرارداد بهرهبرداری توسط مالک اختراع، با رعایت مقررات این ماده . 2- بهرهبرداری مستمر از حقوق تفویضی توسط مالک اختراع طبق مندرجات بند (الف) ماده (15). 3- صدور اجازه استفاده ناخواسته طبق اجزاء (1) و (2) بند (ح) این ماده . ﻫ- درخواست اجازه بهرهبرداری از کمیسیون باید همراه دلیل و سندی باشد که بهموجب آن ثابت شود دستگاه دولتی یا شخص مجاز، از مالک اختراع درخواست بهرهبرداری کرده ولی نتوانسته است اجازه بهرهبرداری را با شرایط معقول و ظرف مدت زمان متعارف تحصیل نماید. رعایت مراتب این بند، در صورت فوریت ناشی از مصالح ملی یا موارد حصول شرایط قهریه در کشور کلاً به تشخیص کمیسیون لازم نخواهد بود، مشروط بر آن که در این قبیل موارد مالک اختراع در اولین فرصت ممکن از تصمیم کمیسیون مطلع شود. و- بهرهبرداری از اختراع توسط سازمان دولتی یا اشخاص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شدهاند، برای عرضه در بازار ایران است. ز- اجازه کمیسیون درخصوص بهرهبرداری از اختراع در زمینه فناوری نیمههادیها، تنها در موردی جایز است که به منظور استفاده غیرتجاری عمومی بوده یا درموردی باشد که وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط تشخیص دهد که نحوه استفاده از اختراع ثبت شده توسط مالک یا استفاده کننده آن غیر رقابتی است. ح- پروانه بهرهبرداری بدون موافقت مالک، در موارد زیر نیز با ترتیباتی که ذکر میشود قابل صدور است: 1 - در صورتی که در یک گواهینامه اختراع ادعا شده باشد که بدون استفاده از یک اختراع ثبت شده قبلی قابل بهرهبرداری نیست و اختراع مؤخر نسبت به اختراع مقدم، متضمن پیشرفت مهم فنی و دارای اهمیت اقتصادی قابل توجه باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مؤخر پروانه بهرهبرداری از اختراع مقدم را درحد ضرورت، بدون موافقت مالک آن، صادر میکند. 2- در مواقعی که طبق جزء (1) این بند پروانه بهرهبرداری بدون موافقت مالک صادر شده باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مقدم، پروانه بهرهبرداری از اختراع مؤخر را نیز بدون موافقت مالک آن صادر میکند. 3- درصورت درخواست صدور پروانه بهرهبرداری بدون موافقت مالک طبق اجزاء (1) و (2) این بند در تصمیم مربوط به صدور هر یک از پروانههای مذکور، حدود و کاربرد پروانه و مبلغ مناسبی که باید به مالک اختراع ذیربط پرداخت شود و شرایط پرداخت، تعیین میشود. 4- درصورت صدور پروانه بهرهبرداری طبق جزء (1) انتقال آن فقط به همراه اختراع مؤخر و در صورت صدور پروانه بهرهبرداری طبق جزء (2) انتقال آن فقط به همراه اختراع مقدم مجاز است. 5- درخواست صدور پروانه بهرهبرداری بدون موافقت مالک مشروط به پرداخت هزینه مقرر میباشد. 6- در صورت صدور پروانه بهرهبرداری بدون موافقت مالک، اجزاء (1) و (2) این بند و بندهای (ب) تا (و) و نیز بند (ط) این ماده قابل اعمال است. ط- تصمیمات کمیسیون در محدوده بندهای این ماده ، در دادگاه عمومی تهران قابل اعتراض است.
چنانچه مالک اختراع بخواهد از اختراع ثبت شده استفاده کند، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور حداکثر ظرف مهلت یک هفته موضوع را به دستگاه یا دستگاههای ذیربط منعکس مینماید. دستگاههای مذکور در خصوص امکان بهرهبرداری از اختراع حداکثر ظرف مدت دو ماه اظهار نظر نموده و نتیجه را جهت صدور پروانه بهرهبرداری کتباً به سازمان ثبت اسناد و املاک اعلام مینماید.
طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. طرح صنعتی زمانی جدید است که از طریق انتشار بهطور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا برحسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطهای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد. مفاد قسمت اخیر بند (ه) و بند (و) ماده (4) این قانون درخصوص طرحهای صنعتی نیز قابل اعمال است.
مفاد مواد (5)، (9) و بند (ج) مواد (11) و (15) این قانون درخصوص طرحهای صنعتی نیز قابل اعمال است.
ممکن است ضمن اظهارنامه درخواست شود که انتشار آگهی ثبت طرح صنعتی از تاریخ تسلیم اظهارنامه حداکثر تا دوازده ماه و یا اگر ادعای حق تقدم شده است از تاریخ حق تقدم به تاخیر افتد.
بررسی، ثبت و انتشار آگهی طرح صنعتی به ترتیب زیر خواهد بود: الف- تاریخ اظهارنامه همان تاریخ تسلیم آن به اداره مالکیت صنعتی است، مشروط بر این که در زمان تسلیم، اظهارنامه حاوی کلیه اطلاعاتی باشد که شناسایی متقاضی و همچنین نمایش گرافیکی کالای متضمن طرح صنعتی را میسر سازد. ب- اداره مالکیت صنعتی پس از وصول اظهارنامه، آن را از نظر مطابقت با مفاد ماده (22) و نیز اینکه طرح صنعتی مذکور، وفق مقررات مندرج در ماده (20) و بند (و) ماده (4) و مقررات مربوط میباشد، بررسی میکند. ج- در صورتی که اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد شرایط موضوع بند (ب) این ماده رعایت شده است طرح صنعتی را ثبت و آگهی مربوط را منتشر و گواهی ثبت آن را به نام متقاضی صادر مینماید در غیر این صورت اظهارنامه را مردود اعلام میکند. د- هرگاه درخواستی طبق ماده (25) ارائه شده باشد، پس از ثبت طرح صنعتی، نمونه طرح و مفاد اظهارنامه منتشر نمیشود. در این صورت اداره مالکیت صنعتی، یک آگهی حاوی تاخیر انتشار طرح صنعتی مذکور و اطلاعات مربوط به هویت مالک طرح ثبت شده و تاریخ تسلیم اظهارنامه و مدت تاخیر مورد درخواست و سایر امور ضروری را منتشر میکند. پس از انقضاء مدت تاخیر درخواست شده، اداره مالکیت صنعتی آگهی طرح صنعتی ثبت شده را منتشر خواهد کرد. رسیدگی به دعوی راجع به یک طرح صنعتی ثبت شده در مدت تاخیر انتشار آگهی مشروط به آن است که اطلاعات مندرج در دفاتر ثبت و اطلاعات مربوط به پرونده اظهارنامه به شخصی که علیه او دعوی اقامه میشود به طور کتبی ابلاغ شده باشد.
هر ذینفع میتواند از دادگاه ابطال ثبت طرح صنعتی را درخواست نماید. در این صورت باید ثابت کند که یکی از شرایط مندرج در مواد (20) و (21) رعایت نشده است و یا کسی که طرح صنعتی به نام وی ثبت شده پدیدآورنده آن طرح یا قائم مقام قانونی او نیست. مفاد قسمت اخیر ماده (18) دراین خصوص نیز اعمال میشود.
حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد.
اظهارنامه ثبت علامت به همراه نمونه علامت و فهرست کالاها یا خدماتی که ثبت علامت برای آنها درخواست شده و بر اساس طبقهبندی قابل اجراء یا طبقهبندی بینالمللی باشد، به اداره مالکیت صنعتی تسلیم میشود. پرداخت هزینههای ثبت علامت بر عهده متقاضی است.
متقاضی میتواند تا زمانی که اظهارنامه او هنوز ثبت نشده، آن را مسترد کند.
هر ذینفع میتواند حداکثر تا سی روز از تاریخ انتشار آگهی، اعتراض خود را مبنی بر عدم رعایت مفاد بند (الف) ماده (30) و ماده (32) این قانون به اداره مالکیت صنعتی تسلیم نماید. در این صورت: 1- اداره مالکیت صنعتی رونوشت اعتراضنامه را به متقاضی ابلاغ کرده و بیست روز به او مهلت میدهد تا نظر خود را اعلام کند. متقاضی درصورت تاکید بر تقاضای خود یادداشت متقابلی را به همراه استدلال مربوط به اداره مذکور میفرستد. در غیر اینصورت اظهارنامه وی مسترد شده تلقی خواهد شد. 2- اگر متقاضی یادداشت متقابلی بفرستد، اداره مالکیت صنعتی رونوشت آن را در اختیار معترض قرار میدهد و با درنظر گرفتن نظرات طرفین و مواد این قانون تصمیم میگیرد که علامت را ثبت و یا آن را رد کند.
هرگاه اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که شرایط مندرج در این قانون رعایت شده است علامت را ثبت کرده و آگهی مربوط به ثبت آن را منتشر و گواهینامه ثبت را به نام متقاضی صادر مینماید.
هر ذینفع میتواند از دادگاه ابطال ثبت علامت را درخواست نماید. دراین صورت باید ثابت کند مفاد بند (الف) ماده (30) و ماده (32) این قانون رعایت نشده است. ابطال ثبت یک علامت از تاریخ ثبت آن مؤثر است و آگهی مربوط به آن نیز در اولین فرصت ممکن منتشر میشود. هر ذینفع که ثابت کند که مالک علامت ثبت شده شخصاً یا به وسیله شخصی که از طرف او مجاز بوده است، آن علامت را حداقل به مدت سه سال کامل از تاریخ ثبت تا یک ماه قبل از تاریخ درخواست ذینفع استفاده نکرده است، میتواند لغو آن را از دادگاه تقاضا کند. درصورتی که ثابت شود قوه قهریه مانع استفاده از علامت شده است، ثبت علامت لغو نمیشود.
علاوه بر موجبات ابطال مذکور در ماده (41)، هرگاه خواهان ثابت کند که مالک علامت ثبت شده از آن به تنهایی و یا برخلاف ضوابط مندرج در ذیل ماده (42) از آن استفاده کرده و یا اجازه استفاده از آن را صادر میکند یا به نحوی از علامت جمعی استفاده کند یا اجازه استفاده از آن را بدهد که موجب فریب مراکز تجاری یا عمومی نسبت به مبدا و یا هرخصوصیت مشترک دیگر کالا و خدمات مربوط گردد، دادگاه علامت جمعی را باطل میکند.
ثبت علامت جمعی یا اظهارنامه آن نمیتواند موضوع قرارداد اجازه بهرهبرداری باشد.
با رعایت قوانین و مقررات ثبت اجباری نامهای تجارتی، این قبیل نامها حتی بدون ثبت، در برابر عمل خلاف قانون اشخاص ثالث حمایت میشوند. هرگونه استفاده از نام تجارتی توسط اشخاص ثالث، به صورت نام تجارتی یا علامت یاعلامت جمعی، یا هرگونه استفاده از آنها که عرفاً باعث فریب عموم شود، غیرقانونی تلقی میشود.
هرگونه تغییر در مالکیت نام تجاری باید همراه با انتقال مؤسسه یا بخشی از آن که با نام مزبور شناخته میشود، صورت پذیرد.
در صورتی که محل اقامت متقاضی یا مرکز اصلی تجارت وی خارج از ایران باشد، وکیل قانونی او که مقیم و شاغل در ایران است، میتواند به نمایندگی از او اقدامات لازم را انجام دهد.
اداره مالکیت صنعتی با استفاده از شیوههای نوین، دفاتر جداگانهای برای ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجارتی پیشبینی میکند. علائم جمعی در بخش ویژهای در دفتر ثبت علائم، ثبت میشود.
اداره مالکیت صنعتی، کلیه آگهیهای مذکور در این قانون را در روزنامه رسمی کشور منتشر خواهد کرد.
اداره مالکیت صنعتی پس از دریافت هرگونه درخواست کتبی مبنی بر تمدید مهلت انجام هر اقدامی که در این قانون یا آئیننامه اجرائی آن پیشبینی شده است، پس از بررسی شرایط موجود میتواند آن را تمدید نماید. این کار پس از اعلام به اشخاص ذینفع طبق مقررات مذکور در آئیننامه انجام میشود.
رسیدگی به اختلافات ناشی از اجراء این قانون و آئیننامه اجرائی آن در صلاحیت شعبه یا شعب خاصی از دادگاههای عمومی تهران میباشد که حداکثر تا شش ماه بعد از تاریخ تصویب این قانون توسط رئیس قوه قضاییه تعیین میگردد. تصمیمات اداره مالکیت صنعتی توسط اشخاص ذینفع قابل اعتراض است و دادخواست مربوط باید ظرف دو ماه از تاریخ ابلاغ تصمیم به ذینفع و یا اطلاع او از آن، به دادگاه صالح تقدیم گردد. تجدیدنظرخواهی از آراء و نحوه رسیدگی، تابع مقررات آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی است.
هر شخصی که با علم و عمد مرتکب عملی شود که طبق مواد (15)، (28) و (40) نقض حقوق به شمار آید یا طبق ماده (47) عمل غیرقانونی تلقی شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی از ده میلیون (10.000.000) ریال تا پنجاه میلیون (50.000.000) ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دوی آنها محکوم میشود. در دعوای مدنی راجع به نقض حقوق مالک اختراع در مواقعی که اختراع، فرآیند دستیابی به یک فرآورده باشد، در صورت وجود شرایط زیر، مسؤولیت اثبات این که فرآورده از طریق آن فرآیند ساخته نشده است، به عهده خوانده دعوی نقض حق خواهد بود. در این صورت دادگاه در صورت ارائه اسناد و مدارک، منافع مشروع خوانده دعوی نقض حق را از جهت عدم افشاء اسرار تولیدی و تجاری وی در نظر خواهد گرفت: 1- فرآورده جدید باشد. 2- احتمال قوی وجود داشته باشد که فرآورده با استفاده از فرآیند مزبور ساخته شده و مالک حقوق ثبت شده علیرغم تلاشهای معقول نتوانسته است فرآیندی را که واقعاً استفاده شده، تعیین نماید.
با پیشبینی در قانون بودجه سالانه تا معادل پنجاه درصد (50%) از درآمد ارزی ناشی از اجراء مفاد کنوانسیونهای مربوط به ثبت بینالمللی مالکیت صنعتی که از تاریخ تصویب این قانون عاید میگردد، برای ارتقاء و تجهیز اداره مالکیت صنعتی و ارتقاء کیفی آن در قانون بودجه سالانه اختصاص مییابد. پس از تایید اداره مالکیت صنعتی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است ارز مورد نیاز صاحبان ایرانی حقوق مالکیت صنعتی را جهت ثبت بینالمللی این حقوق برابر تعرفههای مذکور در کنوانسیونها و مقررات بینالمللی با نرخ رسمی تامین نماید.
اختراعات و علائم تجارتی که قبلاً برابر مقررات سابق ثبت شده است، معتبر بوده و مورد حمایت این قانون قرار میگیرد. در این صورت: الف- در مورد اختراعات باید هزینههای سالانه مقرر دراین قانون، برای مدت باقیمانده پرداخت شود. ب- علائم باید در موعد مقرر در همان قانون تمدید شده و پس از تمدید براساس طبقهبندی بینالمللی مجدداً طبقهبندی شود.
اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب میشود که در رشتهای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایعدستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز میشود.
موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است: الف- کشفیات، نظریههای علمی، روشهای ریاضی و آثار هنری. ب- طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی. ج- روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان. این بند شامل فرآوردههای منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمیشود. د- منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیلدهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها. ﻫ- آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیشبینی شده باشد. فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطهای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر، قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع، افشاء شده باشد. درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود. و- اختراعاتی که بهرهبرداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.
اظهارنامه ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده میشود، باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست میشود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود، دارای تاریخ و امضاء بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصهای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشههای مربوطه را دربر داشته باشد. هزینههای ثبت اظهارنامه از درخواست کننده ثبت دریافت میشود. در تنظیم و تسلیم اظهارنامه باید موارد زیر رعایت شود: الف- نام و سایر اطلاعات لازم درخصوص متقاضی، مخترع و نماینده قانونی او، درصورت وجود و عنوان اختراع در اظهارنامه درج شود. ب- درمواقعی که متقاضی شخص مخترع نیست، مدارک دال بر سمت قانونی وی همراه اظهارنامه تحویل گردد. ج- ادعای مذکور در اظهارنامه، گویا و مختصر بوده و با توصیف همراه باشد، به نحوی که برای شخص دارای مهارت عادی در فن مربوط واضح و کامل بوده و حداقل یک روش اجرائی برای اختراع ارائه کند. خلاصه توصیف فقط به منظور ارائه اطلاعات فنی است و نمیتوان برای تفسیر محدوده حمایت به آن استناد کرد.
اظهارنامه باید فقط به یک اختراع یا به دستهای از اختراعات مرتبط که یک اختراع کلی را تشکیل میدهند مربوط باشد. در اختراع کلی ذکر نکردن ارتباط اجزاء آن موجب بیاعتباری گواهینامه اختراع مربوط نمیشود. متقاضی میتواند تا زمانی که اظهارنامه وی مورد موافقت قرار نگرفته است: الف- اظهارنامه خود را اصلاح کند، مشروط بر آن که از حدود اظهارنامه نخست تجاوز نکند. ب- آن را به دو یا چند اظهارنامه تقسیم کند. اظهارنامه تقسیمی باید دارای تاریخ تقاضای اولیه بوده و درصورت اقتضاء، مشمول حق تقدم اظهارنامه نخستین است.
بنا به درخواست اداره مالکیت صنعتی، متقاضی باید شماره و تاریخ اظهارنامه اختراعی را که در خارج تسلیم کرده و عیناً و ماهیتاً مربوط به اختراع مذکور در اظهارنامه تسلیم شده به اداره مالکیت صنعتی است، ارائه دهد. همچنین با درخواست اداره مالکیت صنعتی متقاضی باید مدارک زیر را به اداره مذکور تسلیم کند: الف- تصویر هرگونه نامه و اخطاریهای که متقاضی درمورد نتایج بررسیهای انجام شده درخصوص اظهارنامههای خارج دریافت کرده است. ب- تصویر گواهینامه اختراع که براساس اظهارنامههای خارجی ثبت شده است. ج- تصویر هرگونه تصمیم نهایی مبنی بر رد اظهارنامه خارجی یا رد ثبت اختراع ادعا شده در اظهارنامه خارجی. د- تصویر هر تصمیم نهایی مبنی بر بیاعتباری گواهینامه اختراع صادر شده براساس اظهارنامه خارجی.
چنانچه در اظهارنامه به نقشههایی اشاره شود که در آن درج یا ضمیمه نشده است، اداره مالکیت صنعتی از متقاضی دعوت میکند تا نقشهها را ارائه دهد. اگر متقاضی دعوت را اجابت کرده و نقشههای مورد اشاره را ارائه نماید، اداره مذکور تاریخ دریافت نقشه را تاریخ تقاضا تلقی خواهد نمود. درغیر این صورت، تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه قید نموده و اشاره به نقشهها را کان لم یکن تلقی خواهد کرد.
اداره مالکیت صنعتی پس از ثبت اختراع باید: الف- درخصوص ثبت اختراع یک نوبت آگهی منتشر کند. ب- گواهینامه ثبت اختراع را صادر کند. ج- رونوشت گواهینامه ثبت اختراع را بایگانی و پس از دریافت هزینه مقرر، اصل آن را به متقاضی تسلیم کند. د- به درخواست دارنده گواهینامه اختراع، تغییراتی را در مضمون و نقشههای اختراع، به منظور تعیین حدود حمایت اعطاء شده انجام دهد، مشروط بر این که در نتیجه این تغییرات، اطلاعات مندرج در گواهینامه اختراع از حدود اطلاعات مذکور در اظهارنامه اولیهای که اختراع براساس آن ثبت شده است، تجاوز نکند.
اعتبار گواهینامه اختراع با رعایت این ماده ، پس از بیست سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی میشود. بهمنظور حفظ اعتبار گواهینامه یا اظهارنامه اختراع، پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال، مبلغی که به موجب آئیننامه این قانون تعیین میشود، توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت میگردد. تاخیر در پرداخت، حداکثر تا شش ماه در صورت پرداخت جریمه مجاز است. درصورتی که هزینه سالانه پرداخت نشود، اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع، فاقد اعتبار میشود.
هر ذینفع میتواند ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید. درصورتی که ذینفع ثابت کند یکی از شرایط مندرج در مواد (1)، (2)، (4) و صدر ماده (6) و بند (ج) آن رعایت نشده است یا این که مالک اختراع، مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست، حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر میشود. هر گواهینامه اختراع یا ادعا یا بخشی از ادعاهای مربوط که باطل شده است، از تاریخ ثبت اختراع باطل تلقی میشود. رای نهایی دادگاه به اداره مالکیت صنعتی ابلاغ میگردد و اداره مزبور آن را ثبت و پس از دریافت هزینه، آگهی مربوط به آن را در اولین فرصت ممکن منتشر میکند.
از نظر این قانون، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هرگونه شکل سهبعدی با خطوط، رنگها و یا بدون آن، بهگونهای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمیباشد.
اظهارنامه ثبت طرح صنعتی که به اداره مالکیت صنعتی تسلیم میشود، همراه نقشه، عکس و سایر مشخصات گرافیکیکالا که تشکیل دهنده طرح صنعتی هستند و ذکر نوع فرآوردههایی که طرح صنعتی برای آنها استفاده میشود، خواهد بود. اگر طرح صنعتی سه بعدی باشد، اداره مالکیت صنعتی میتواند نمونه واقعی یا ماکتی از آن را نیز به همراه اظهارنامه درخواست نماید. اظهارنامه مشمول هزینه مقرر برای تسلیم آن خواهد بود. اظهارنامه باید در بردارنده مشخصات طرح باشد و در مواردی که متقاضی همان طراح نیست، اظهارنامه باید به همراه مدرکی باشد که ذیحق بودن متقاضی را برای ثبت طرح صنعتی ثابت نماید.
دو یا چند طرح صنعتی را میتوان در یک اظهارنامه قید و تسلیم نمود، مشروط بر آنکه مربوط به یک طبقهبندی بینالمللی و یا مربوط به یک مجموعه یا ترکیبی از اجزاء باشد.
متقاضی میتواند تا زمانی که اظهارنامه در جریان بررسی است، آن را مسترد نماید.
حقوق ناشی از ثبت طرح صنعتی، مدت اعتبار و تمدید آن به شرح زیر است: الف- بهرهبرداری از هر طرح صنعتی که در ایران ثبت شده باشد، توسط اشخاص، مشروط به موافقت مالک آن است. ب- بهرهبرداری از یک طرح صنعتی ثبت شده عبارت است از: ساخت، فروش و وارد کردن اقلام حاوی آن طرح صنعتی. ج- مالک طرح صنعتی ثبت شده، میتواند علیه شخصی که بدون موافقت او افعال مذکور در بند (ب) این ماده را انجام دهد یا مرتکب عملی شود که عادتاً موجبات تجاوز آینده را فراهم آورد، در دادگاه اقامه دعوی نماید. د- مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود. این مدت را میتوان برای دو دوره پنج ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط تمدید نمود. پس از انقضاء هر دوره که از پایان دوره شروع میشود، یک مهلت شش ماهه برای پرداخت هزینه تمدید گردیده و همچنین جریمه تاخیر در نظر گرفته خواهد شد.
علامت، علامت جمعی و نام تجاری عبارتند از: الف- علامت یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد. ب- علامت جمعی یعنی هر نشان قابل رؤیتی که با عنوان علامت جمعی در اظهارنامه ثبت معرفی شود و بتواند مبدا و یا هرگونه خصوصیات دیگر مانند کیفیت کالا یا خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی را که از این نشان تحت نظارت مالک علامت ثبت شده جمعی استفاده میکنند متمایز سازد. ج- نام تجارتی یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخصکننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
علامت درموارد زیر قابل ثبت نیست: الف- نتواند کالاها یا خدمات یک مؤسسه را از کالاها و خدمات مؤسسه دیگر متمایز سازد. ب- خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد. ج- مراکز تجاری یا عمومی را به ویژه درمورد مبدا جغرافیایی کالاها یا خدمات یا خصوصیات آنها گمراه کند. د- عین یا تقلید نشان نظامی، پرچم، یا سایر نشانهای مملکتی یا نام اختصاری یا حروف اول یک نام یا نشان رسمی متعلق به کشور، سازمانهای بینالدولی یا سازمانهایی که تحت کنوانسیونهای بینالمللی تاسیس شدهاند، بوده یا موارد مذکور یکی از اجزاء آن علامت باشد، مگر آن که توسط مقام صلاحیتدار کشور مربوط یا سازمان ذیربط اجازه استفاده از آن صادر شود. ﻫ- عین یا به طرز گمراه کنندهای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای همان کالاها یا خدمات مشابه متعلق به مؤسسه دیگری در ایران معروف است. و- عین یا شبیه آن قبلاً برای خدمات غیرمشابه ثبت و معروف شده باشد مشروط بر آن که عرفاً میان استفاده از علامت و مالک علامت معروف ارتباط وجود داشته و ثبت آن به منافع مالک علامت قبلی لطمه وارد سازد. ز- عین علامتی باشد که قبلاً به نام مالک دیگری ثبت شده و یا تاریخ تقاضای ثبت آن مقدم یا دارای حق تقدم برای همان کالا و خدمات و یا برای کالا و خدماتی است که به لحاظ ارتباط و شباهت موجب فریب و گمراهی شود.
در صورتیکه اظهارنامه دربردارنده ادعای حق تقدم به شرح مذکور در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی باشد که توسط متقاضی یا سلف او در هر کشور عضو کنوانسیون تقاضا شده است، طبق مفاد ماده (9) این قانون رفتار میشود.
اداره مالکیت صنعتی، اظهارنامه را از لحاظ انطباق با شرایط و مقررات مندرج در این قانون بررسی و در صورتی که علامت را قابل ثبت بداند، اجازه انتشار آگهی مربوط به آن را صادر میکند.
پس از انتشار آگهی اظهارنامه و تا زمان ثبت علامت، متقاضی از امتیازات و حقوقی برخوردار است که درصورت ثبت برخوردار خواهد بود. با این حال هرگاه به وسیله متقاضی ثبت درباره عملی که پس از آگهی اظهارنامه انجام شده، دعوایی مطرح شود و خوانده ثابت کند که در زمان انجام عمل، علامت، قانوناً قابل ثبت نبوده است، به دفاع خوانده رسیدگی و در مورد ثبت یا عدم ثبت علامت تصمیم مقتضی اتخاذ میشود.
حقوق ناشی از ثبت علامت، مدت اعتبار و تمدید آن به شرح زیر است: الف- استفاده از هر علامت که در ایران ثبت شده باشد، توسط هر شخص غیر از مالک علامت، مشروط به موافقت مالک آن میباشد. ب- مالک علامت ثبت شده میتواند علیه هر شخصی که بدون موافقت وی از علامت استفاده کند و یا شخصی که مرتکب عملی شود که عادتاً منتهی به تجاوز به حقوق ناشی از ثبت علامت گردد، در دادگاه اقامه دعوی نماید. این حقوق شامل موارد استفاده از علامتی میشود که شبیه علامت ثبت شده است و استفاده از آن برای کالا یا خدمات مشابه، موجب گمراهی عموم میگردد. ج- حقوق ناشی از ثبت علامت، اقدامات مربوط به کالاها و خدماتی را که توسط مالک علامت یا با موافقت او به کشور وارد و در بازار ایران عرضه میگردد، شامل نمیشود. د- مدت اعتبار ثبت علامت ده سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن میباشد. این مدت با درخواست مالک آن برای دورههای متوالی ده ساله با پرداخت هزینه مقرر، قابل تمدید است. یک مهلت ارفاقی شش ماهه که از پایان دوره شروع میشود، برای پرداخت هزینه تمدید، با پرداخت جریمه تاخیر، درنظر گرفته میشود.
با رعایت این ماده و ماده (43)، مواد (31) تا (41) این قانون درمورد علائم جمعی نیز قابل اعمال است. در اظهارنامه ثبت علامت جمعی، ضمن اشاره به جمعی بودن علامت، نسخهای از ضوابط و شرایط استفاده از آن نیز ضمیمه میشود. مالک علامت جمعی ثبت شده، باید اداره مالکیت صنعتی را از هرگونه تغییر در ضوابط و شرایط مذکور در صدر این ماده مطلع کند.
قرارداد اجازه بهرهبرداری از ثبت یا اظهارنامه ثبت علامت باید به طور مؤثر کنترل اجازه دهنده بر کیفیت و مرغوبیت کالا و ارائه خدمات توسط استفادهکننده را در برداشته باشد. در غیر این صورت یا درصورتی که کنترل به طور مؤثر انجام نگیرد، قرارداد اجازه بهرهبرداری فاقد اعتبار خواهد بود.
اسم یا عنوانی که ماهیت یا طریقه استفاده از آن برخلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد و یا موجبات فریب مراکز تجاری یا عمومی را نسبت به ماهیت مؤسسهای فراهم کند که اسم یا عنوان معرف آن است، نمیتواند به عنوان یک نام تجارتی به کار رود.
هرگونه تغییر در مالکیت اختراع، ثبت طرح صنعتی یا ثبت علائم تجاری یا علامت جمعی یا حق مالکیت ناشی از تسلیم اظهارنامه مربوط، به درخواست کتبی هر ذینفع از اداره مالکیت صنعتی انجام شده و به ثبت میرسد و جز درمورد تغییر مالکیت اظهارنامه، توسط اداره مذکور آگهی میشود. تاثیر این گونه تغییر نسبت به اشخاص ثالث منوط به تسلیم درخواست مذکور است. تغییر در مالکیت ثبت علامت یا علامت جمعی درصورتی که در مواردی مانند ماهیت، مبدا، مراحل ساخت، خصوصیات یا تناسب با هدف کالاها یا خدمات سبب گمراهی یا فریب عمومی شود، معتبر نیست. هرگونه تغییر در مالکیت ثبت یک علامت جمعی یا مالکیت اظهارنامه مربوط به آن منوط به موافقت قبلی رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور میباشد.
هرگونه قرارداد اجازه بهرهبرداری از اختراع و طرحهای صنعتی ثبت شده، یا علامت ثبت شده یا اظهارنامه مربوط به آنها به اداره مالکیت صنعتی تسلیم میشود. اداره مالکیت صنعتی، مفاد قرارداد را به صورت محرمانه حفظ ولی اجازه بهرهبرداری را ثبت و آگهی میکند. تاثیر این گونه قراردادها نسبت به اشخاص ثالث منوط به مراعات مراتب فوق است.
تصدی امور مربوط به مالکیت صنعتی و همچنین نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان جهانی مالکیت معنوی و اتحادیههای مربوط به کنوانسیونهای ذیربط به عهده سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. ثبت کلیه موضوعات مالکیت صنعتی، اعم از اختراع، علامت، علامت جمعی، طرح صنعتی نیز توسط اداره مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور انجام میشود. در مواردی که مراجع دیگر به موجب قانون اقدام به بررسی و ثبت مینمایند درصورتی از حمایتها و امتیازات مذکور در این قانون بهرهمند میشوند که حسب مورد مالکیت یا اختراع آنها در اداره مالکیت صنعتی به ثبت رسیده باشد.
اطلاعات موجود در دفاتر ثبت قابل دسترسی همگان بوده و هر شخص میتواند برابر مقررات مندرج در آئیننامه اجرائی، اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت نماید.
اداره مالکیت صنعتی مجاز است هرگونه اشتباه در ترجمه یا نسخهبرداری، اشتباه اداری، اشتباه در اظهارنامه و یا اشتباه در هریک از ثبتهای انجام شده طبق این قانون یا آئیننامه اجرائی را تصحیح کند.
اداره مالکیت صنعتی قبل از اعمال اختیارات قانونی، به طرفی که میخواهد علیه او تصمیم بگیرد فرصت کافی میدهد تا مطالب خود را اعلام نماید. دراین صورت هرگونه تصمیم با لحاظ اعلام مذکور اتخاذ میشود.
نقض حقوق مندرج در این قانون، عبارت است از معنای انجام هرگونه فعالیتی در ایران که توسط اشخاصی غیر از مالک حقوق تحت حمایت این قانون و بدون موافقت او انجام میگیرد. علاوه بر مالک حقوق تحت حمایت این قانون، هرگاه ثابت شود دارنده اجازه استفاده، از مالک درخواست کرده است تا برای خواسته معینی به دادگاه دادخواست بدهد و مالک امتناع کرده یا نتوانسته آن را انجام دهد، دادگاه میتواند علاوه بر صدور دستور جلوگیری از نقض حقوق یا نقض قریبالوقوع حقوق، به جبران خسارت مربوط نیز حکم صادر کند و یا تصمیم دیگری جهت احقاق حق اتخاذ نماید.
درصورت تعارض مفاد این قانون با مقررات مندرج در معاهدات بینالمللی راجع به مالکیت صنعتی که دولت جمهوری اسلامی ایران به آنها پیوسته و یا میپیوندد، مقررات معاهدات مذکور مقدم است.
آئیننامه اجرائی این قانون ظرف یک سال از تاریخ تصویب، توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه و بهتصویب رئیس قوه قضاییه میرسد. در آئیننامه مذکور بهویژه باید تعرفه هزینههای مربوط به اظهارنامههای ثبت اختراعات و طرحهای صنعتی، ثبت علائم و علائم جمعی و تمدید ثبت آنها و جرائم تاخیر در تمدید با رعایت این قانون و مفاد کنوانسیونهای مربوط که جمهوریاسلامی ایران عضویت در آنها را پذیرفته است، تعیین شود و در صورت لزوم هر سه سال یک بار قابل تجدیدنظر میباشد.
از تاریخ لازمالاجراء شدن این قانون، قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 01/04/1310و اصلاحات بعدی آن و آئیننامههای مربوط به آن ملغی میشود.