دعوی تصرف عدوانی کیفری

اگر شخصی به زور و بدون رضایت مالک یا مستاجر، مال غیر منقولی( اموالی که قابلیت جابه جایی ندارند مثل زمین، خانه ) را تصرف کند به عبارتی کسی به جبر و تعدی( به زور)، مال مورد تصرف کسی را از دست او در آورد تصرف عدوانی نامیده می شود. به عبارتی دیگر براساس ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او، مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده (برگرداندن) تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید. تصرف عدوانی طبق قانون به دو صورت کیفری و حقوقی تقسیم می شود. طبق ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی در دعوای تصرف عدوانی حقوقی بایستی صرفا تصرف سابق خواهان ( کسی که قبلا متصرف مال بوده است) و تصرف فعلی خوانده اثبات شود و دادگاه بر اساس همین تصرف حکم صادر می کند و دلایل دیگر از جمله سند مالکیت را مورد بررسی قرارنمی دهد  و در بحث حقوقی دادگاه در پی احراز  سوء نیت مرتکب در تصرف نمی باشد.  برای کسب اطلاعات بیشتر به دیاگرام دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی مراجعه شود.

 در بحث تصرف عدوانی کیفری با توجه به ماده 690 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ، مجرد تصرف عدوانی، جرم و قابل مجازات به شمار آمده است. (گلدوزیان، صفحه 645) . قانون گذار به این طریق خواسته تا از تعرض نسبت به مالکیت اشخاص از طریق تصرف عدوانی نسبت به اموال غیر منقول با ایجاد مسئولیت کیفری ممانعت به عمل آورد. جرم تصرف عدوانی با توجه به قانون مجازات اسلامی و مصادیق مطروحه ماده در خصوص اموال غیرمنقول صورت می¬گیرد. مصادیق تصرف عدوانی شامل : 1- تصرف در اموال دولتی یا شرکت های وابسته به دولت ، تخریب در محیط زیست، تصرف در منابع طبیعی،زمین کشاورزی و مزروعی، ملک مشاعی و سایر اراضی مذکور در ماده 690 با تحقق سایر شرایط مطروح در این ماده قابل تعقیب کیفری است.(قانون یار مجازات اسلامی، انتشارات چتر دانش، صفحه 607) 

2- تصرف ملک مشاع(ملک مشترک و تقسیم نشده که افراد در آن سهم دارند مانند خانه ای که به طور ارث به دو برادر می رسد که هریک از آن¬ها مالک نصف مشاع خانه هستند.) بدون اجازه سایر شرکا می تواند از مصادیق ماده 690 باشد.(رای وحدت رویه شماره 10-21/7/55 هیات عمومی دیوان عالی کشور)

3- اثبات ید بر مال غیر(کسی مال دیگری را تصرف کند) در ماده 308 قانون مدنی در حکم غصب است ولی هر غصبی جز مصادیق ماده 690 قانون مجازات اسلامی نیست و برای اینکه جز مصادیق ماده 690 باشد باید شرایط ذکر شده در ماده را داشته باشد.(گلدوزیان، محشای قانون مجازات اسلامی، صفحه 645)

4- یکی دیگر از مصادیق تصرف عدوانی می توان به ماده 691 در خصوص داخل شدن به صورت قهر و غلبه به ملکی که دیگران در تصرف دارند اشاره کرد که استفاده از سلاح توسط یکی از مرتکبین در این ماده موجب تشدید مجازات می شود خواه در ورود غیر مجاز موثر باشد خواه موثر نباشد.(صرفا حمل سلاح برای شدید شدن مجازات کفایت می کند.)

تصرف ملک دیگری به قهر و غلبه در ماده 692 و همچنین جرم موضوع ماده 693 وقتی محقق می گردد که به  موجب حکم قطعی، ملکی از ید(دست) محکوم علیه خارج شده و مجددا به نحو عدوان تصرف گردد از مصادیق تصرف عدوانی به شمار می آید. ورود به عنف و تهدید که نشانگر اعمال خشونت و قهر و غلبه  در منزل یا مسکن دیگری است و تشدید مجازات مرتکبین آن در صورت حمل سلاح یکی از مرتکبین بر اساس ماده 694 قانون مجازات اسلامی از مصادیق تصرف عدوانی کیفری به شمار می آیدکه قانونگذار برای آنها مجازات تعیین کرده است.( قانون یار مجازات اسلامی، انتشارات چتر دانش، صفحات 608 -610)

در مورد دعوای تصرف عدوانی چنانچه از طریق شکایت کیفری موضوع پیگیری شود ، تعقیب کیفری متهم منوط به احراز مالکیت شاکی می باشد.( شماره نظریه379/93/7  و تاریخ نظریه1393/02/22)